De eerste officiële vermelding van Het Pink dateert van 3 oktober 1620. Oostzaner Jan Jansz. kreeg toen toestemming om een houtzaagmolen te bouwen ‘op de Coogh’ in de Banne van Westsanen. Voor drie pond per jaar mocht hij gebruikmaken van de Zaanse wind. Hoewel de akte sprak van een zaagmolen, bleek later uit archiefonderzoek dat het eigenlijk ging om een oliemolen van het type wipmolen – in Noord-Holland ook wel ‘kokermolen’ genoemd. De molen had een hoge vierkante onderbouw en één oliepers. Zo legde Jansz. de basis voor ruim 400 jaar onafgebroken olieslaan op deze plek.

Een grote verandering vond plaats in 1751, toen de oorspronkelijke wipmolen vervangen werd door een achtkante bovenkruier, de vorm die Het Pink tot op de dag van vandaag heeft. Tegelijkertijd met de verbouwing van de molen liet de familie Honig, die in 1749 eigenaar geworden was, een woning bouwen óf verbouwen in de verdwenen Dubbelebuurt in Koog aan de Zaan. Eén van de siergevels werd voorzien van een kuif met daarop een houten schild waarop de oude wipmolen was afgebeeld. Deze kuif is tegenwoordig te bewonderen in het Molenmuseum. Het Pink bleef tot 1935 in handen van de familie Honig, die in die tijd ongeveer twintig oliemolens bezat.

Boegbeeld van De Zaansche Molen

Het Pink heeft heel wat rampen overleefd. Op 15 november 1792 brandde de kap van de molen af na het breken van een pensteen tijdens stormachtig weer. Ook in 1876, 1903, 1915 en 1926 raakte de molen zwaar beschadigd door onder meer een gebroken bovenas, blikseminslag en opnieuw een gebroken bovenas. In 1926 werd als herstel een bovenas overgenomen van molen De Jonker, die kort daarvoor buiten werking was gekomen. Na het overlijden van eigenaar Adriaan Honig in 1931 kwam Het Pink stil te staan en raakte hij langzaam in verval. Zes jaar later werd hij aan de Zaanse VVV geschonken, die hem wilde verplaatsen, maar dat plan kwam niet van de grond. Pas in 1939 vond Het Pink een nieuwe toekomst.

Op 3 maart 1939 werd Het Pink de allereerste molen die eigendom werd van Vereniging De Zaansche Molen. Daarmee begon het tijdperk van georganiseerde molenbescherming in de Zaanstreek. Onder toezicht van conservator Pieter Boorsma werd de molen datzelfde jaar nog volledig gerestaureerd. De impact van deze overname was groot. Zelfs het Ministerie van Binnenlandse Zaken werd geïnformeerd over de plannen, wat de jonge vereniging veel steun opleverde. Eind 1939 kon de molen weer draaien en werden de leden uitgenodigd om hem te komen bewonderen. Sindsdien is Het Pink het boegbeeld van de vereniging.

Oorlogsjaren en wederopbouw

Tijdens de hongerwinter van 1944–1945 kreeg de molen nog een onverwachte functie: hij werd ingezet om drukpersen aan te drijven vanwege het gebrek aan elektriciteit. In de molen werden bonkaarten en ander drukwerk geproduceerd voor de Zaanlandsche Stoomdrukkerij. Zo voegde de oliemolen zich naar de wensen van zijn tijd.

In 1980 werd duidelijk dat Het Pink opnieuw hulp nodig had. De fundering had te lijden gehad onder het verlaagde polderpeil en verzakte steeds verder. Er werd een grootschalig restauratieplan opgesteld, verdeeld in drie fases. In 1983 werd de fundering volledig vernieuwd met een betonnen plaat en pulspalen. Daarna werd het onderstel rechtgezet en verstevigd met glasvezelstaven. In 1989 kreeg de molen nieuwe roeden. In 1992 werd het pothok (een aanbouw voor opslag) herbouwd, en in 1995–1996 werd het oliewerk opnieuw maalvaardig gemaakt. Sindsdien draait de molen weer regelmatig, op vrijwillige basis.

Van zaad tot olie

Het Pink is een typisch voorbeeld van een traditionele olieslagerij. Met behulp van windkracht en een ingenieus systeem van houten tandwielen en stampers wordt olie geperst uit lijnzaad of koolzaad. Het proces begint met het malen van het zaad onder twee verticale kantstenen. Deze kneuzen het zaad tot een meelachtige substantie. Daarna wordt het zaad verwarmd op het vuister tot het handwarm is, zodat de olie zich beter laat scheiden. Het warme meel gaat in ‘builen’ (filterzakken), die in een ‘haar’ (een soort persmat) worden geplaatst.

Vervolgens begint het slagwerk. Via een wentelas met nokken worden zware heien opgetild en neergelaten, waardoor een wig in een houten perssysteem wordt geslagen. De druk die zo ontstaat, perst de olie uit het meel. De olie druipt in bekkens, waarna ze wordt gezeefd. Na bezinking is de olie gereed voor gebruik en verkoop aan consumenten. Wat overblijft zijn veekoeken: eiwitrijke resten die als veevoer worden verkocht.

De olie die in Het Pink wordt geproduceerd, is lijnolie. Deze wordt gewonnen uit het zaad van de vlasplant. Al eeuwenlang wordt lijnolie gebruikt voor talloze toepassingen: van verf en lak tot zeep, linoleum en houtbescherming. Ook medicinale toepassingen zijn bekend: tegen droge huid, zonnebrand, winterhanden of spijsverteringsproblemen. De vezels uit de vlasplant worden bovendien gebruikt voor het maken van linnen. Kortom, het ambacht van olieslaan levert een rijkdom aan duurzame producten op – en Het Pink doet dit nog steeds volgens eeuwenoude methode.

Een molen met een missie

Inmiddels is de molen volledig ingebouwd geraakt door de bebouwing van Koog aan de Zaan. Zijn landschappelijke waarde is daarmee beperkt, maar zijn culturele waarde des te groter. Het Pink is niet alleen een industrieel monument, maar ook een levend voorbeeld van Nederlands vakmanschap en volharding. Dankzij de inzet van Vereniging De Zaansche Molen en vele vrijwilligers is de molen weer in topconditie – en kan hij blijven vertellen over vier eeuwen wind, werk en wonderen.

Molen Het Pink in de spotlight

In het kader van het 100-jarige jubileum van Vereniging De Zaansche Molen wordt elke maand één van de molens uitgelicht. In juni staat molen Het Pink in de spotlight. Op 6 en 21 juni 2025 zijn er tal van activiteiten bij de molen.

Op 6 juni is de molen open van 19.00 – 24.00 uur voor de Luilakviering! Kom dit jaarlijkse feest beleven. Tot 23.00 uur wordt er olie geslagen – als er natuurlijk genoeg wind is. Geniet van poffertjes uit een oud-Hollandse poffertjes kraam met wat te drinken. Een deel van de molenploeg gaat de nacht door, om rond 06.00 uur ’s ochtends de molen in luilakstand te zetten. Op zaterdag, 7 juni, is de molen ook als gewoonlijk weer open. Inschrijven is hierbij niet nodig!

Op 21 juni is er een kleinschalig buitenfestival aan de achterzijde en op de stelling van de molen Het Pink. Zaans poptalent toont hun kleur tijdens deze Zaanse Pinkpop-editie. Gratis toegang, maar wees verzekerd van je plekje door je via deze link aan te melden. Bezoek ook de molen, praat met de molenaar en ontdek wat Het Pink te bieden heeft!

Kijk op de website van De Zaansche Molen voor meer informatie.

Tekst: Sarah Remmerts de Vries

Bronnen:

• De Zaansche Molen.
• Molendatabase.
• Oliemolen Het Pink.
• Archieffoto’s van Het Pink uit de beeldbank van De Zaansche Molen.

Publicatiedatum: 02/06/2025