5 min

Molen De Ooievaar werd in 1622 als naamloze oliemolen gebouwd in Assendelft. De molen stond op de Jan Baningersloot, aan de Delft (tegenover de Kerkbuurt). Een bron uit het bouwjaar vermeldt dat Gerbrand Cornelisz Houtkoper voor de molen 4 ponden verschuldigd was aan jonkvrouw Anna van Renesse, Vrijvrouwe van Assendelft.

De oliemolen heeft een achtkantige bovenkruier (een romp met acht kanten) en een stelling. Zowel de molen als de schuur zijn voornamelijk van grenen vervaardigd. Opvallend is hoe het onderachtkant ca. 3,4 meter doorloopt boven de stelling. Dit was niet gebruikelijk. Daarnaast is dit de enige overgebleven oliemolen waarbij de schuur niet aan het onderachtkant vastzit, maar ernaast is gebouwd.

Molen de Ooievaar, gezien vanaf het water. Foto: Vereniging de Zaansche Molen.

Van Assendelft naar Zaandam

De oliemolen werd in 1669 gekocht door Cornelis Adriaensz. van der Ley (1628-1709). Hij was getrouwd met Trijntje Jacobs Kop en samen kregen zij vier kinderen. De jongste, Jacob, werd geboren toen Cornelis al 68 jaar oud was. Cornelis was koopman en Olyslaeger van beroep. Hij was werkzaam  op de molens De Haas en De Kikker in Zaandijk.

Cornelis liet de oliemolen in Assendelft afbreken en herbouwen aan de Kalverringdijk (Diederik Sonoyweg) in Zaandam. De oliemolen behield zijn oorspronkelijke functie. Hij is voorzien van een voor- en naslag en een koppel kantstenen. Daarnaast is er een hamermolen, een tweetal builen en een aantal zeefwerktuigen.

Molen De Ooievaar was ooit één van de honderden oliemolens in de Zaanstreek. Ze werden gebruikt voor de productie van plantaardige oliën, zoals raapolie, lijnolie en koolzaadolie.

Maalstenen van Molen De Ooievaar, Vervaardiger Chris C. Booms, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Documentnummer 560.221, CC BY-SA 3.0.

Van olie naar cacaoafval

Aan het einde van de negentiende eeuw stond de molen al geruime tijd stil. De toenmalige eigenaar verkocht De Ooievaar in 1897. De nieuwe eigenaar was Bertus Battem, die samen met een paar broers de molen gebruikte voor het malen van doppen en fouragehandel (veevoeder). Daarna stapte hij over op de verwerking van cacaoafval. Met als gevolg dat bij een grote partij de hele molen van de binnenkant bruin was. Ook werden er tonnen suiker verwerkt, waardoor het interieur wit kleurde.

Er werd besloten om een elektromotor te plaatsen, die op zijn beurt werd vervangen door een petroleummotor. Uiteindelijk werd de windkracht in 1936 overbodig en werd er alleen nog maar met de motor gewerkt. Molen De Ooievaar raakte ernstig in verval. Na de Tweede Wereldoorlog werd de molen helemaal niet meer gebruikt en ging hij van de monumentenlijst.

Molen De Ooievaar in zijn omgeving, gezien vanaf de brug. Vervaardiger: Muis&konijn, 2012. Beeld via Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 NL.

Gered van de sloop

In 1955 werd Molen De Ooievaar door Bertus Battem verkocht aan de nieuwe eigenaar Gruys. Deze liet er geen gras over groeien en vroeg gelijk een sloopvergunning aan, zodat hij op dit terrein een nieuw bedrijf kon beginnen. Gelukkig is dat er nooit van gekomen. De sloop werd uitgesteld en uiteindelijk werd de oliemolen eigendom van Vereniging De Zaansche Molen. Er werd meteen actie ondernomen en een jaar later werd de hele molen gerestaureerd. Op de Open Monumentendag van 1 augustus 1956 werd de vernieuwde Molen De Ooievaar weer in gebruik genomen.

De molenschuur bleef lange tijd in het beheer van Gruys. Pas in 2009 werd Vereniging De Zaansche Molen hier ook eigenaar van.

Achtkante stellingmolen tijdens de aan de restauratie voorafgaande demontage-periode: hierop wordt de gietijzeren bovenas naar de grond gebracht. Molen De Ooievaar, 1956. Monumentnummer 40032, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC BY-SA 3.0.

Lastig te bereiken

Molen De Ooievaar is lastig te bereiken voor het publiek, omdat de molen op het terrein van Duyvis staat. Vereniging De Zaansche Molen ontving in 2015 de publieksprijs van de BankGiro Loterij Molenprijs. Met een gift van 50.000 euro werd de fundering van de molen vernieuwd én een haven en kraangang gerealiseerd. Hierdoor is het nu mogelijk om de molen via het water te bereiken.

Sinds 2005 hangt er aan het achtkant van de molen een houten bord met daarop een ooievaar afgebeeld. Onder de vogel staat de tekst: De Ooijevaar. Als brenger van het leven Kijkend naar de Dood. De tekst verwijst naar meelmolen De Dood, die tegenover De Ooievaar staat.

In de molenschuur bevindt zich sinds 2014 Windmolenmakerij Saendijck, die hier zijn werkplaats heeft. De molenmakerij is een begrip in de Zaanstreek en heeft al tientallen molens gerestaureerd. Bij Molen De Ooievaar hebben ze o.a. gewerkt aan het rietdek, de vang en hoep, de middelbalk, het wiekenkruis, de stelling, de fundering en de schuur.

Het bord van Molen De Ooievaar in Zaandam. Foto: Vereniging De Zaansche Molen.

In het kader van het 100-jarige jubileum van Vereniging De Zaansche Molen wordt elke maand één van hun molens uitgelicht. In mei is dat de iconische De Ooievaar in Zaandam.

Tijdens de Zaanse Molendag op 27 september 2025 kunnen bezoekers deze historische molen van binnen en buiten ontdekken. Kijk hier voor meer informatie.

Molenaar Matthijs Ero aan het werk in Molen De Ooievaar. Foto: Vereniging De Zaansche Molen.

Molen De Ooievaar, detail. Foto: Vereniging De Zaansche Molen.

Auteur: Judith van Amelsvoort

Bronnen:

• Nederlandse Molendatabase, De Ooievaar, Zaandam, Noord-Holland.
• Vereniging De Zaansche Molen,  De Ooievaar,  Beeldbank van De Zaansche Molen.
• De Zaan Wiki, De Ooievaar.
• De Hollandsche Molen, Molen de Ooievaar.
• Historische Vereniging Koog aan de Zaan, N.V. Oliefabrieken T. Duyvis Jz. 1909-1959 (1)
• 360 graden VR opnames van Molen De Ooievaar.

Molen De Ooievaar, gezien vanaf het water, met ernaast de Duyvis fabriek. Foto: Vereniging de Zaansche Molen.

In 2025 viert de Zaansche Molen zijn 100-jarig bestaan. Ter ere van dit jubileum besteedt Oneindig Noord-Holland extra aandacht aan de molens in onze provincie. Op de themapagina Molens lees je alle verhalen.

Publicatiedatum: 16/05/2025