5 min

´De Gekroonde Poelenburg´ is een houtzaagmolen aan de Kalverringdijk 27 in Zaandam. Zijn huidige vorm stamt uit 1866-1867. Door de vele verhuizingen en naamwisselingen heeft de paltrokmolen een complexe ontstaansgeschiedenis.

De Locomotief

Zo is de huidige Gekroonde Poelenburg eigenlijk de voormalige molen ´De Locomotief´ uit Koog aan de Zaan. Deze houtzaagmolen, die ook wel De Look werd genoemd, heeft op verschillende plekken gestaan en meerdere molens vervangen.

´De Locomotief´ werd in 1866-1867 gebouwd om de oude paltrokmolen ´De Groene Jager´ uit 1667 te vervangen. De tweehonderdjaar oude molen moest plaats maken voor de aanleg van de spoorlijn. Omdat ´De Groene Jager´ te oud was om te verplaatsen, werd er voor gekozen om deze af te breken en een nieuwe molen oostelijker te bouwen. Eigenaar Honig zorgde ervoor dat hij hiervoor royaal werd gecompenseerd door de Hollandsche Spoorweg Maatschappij. Vermoedelijk koos hij daarom voor de naam ´De Locomotief´.

´De Locomotief´ stond jarenlang op de hoek van de Parallelweg en de Hyacintstraat. Uiteindelijk werd de houtzaagmolen in 1904 afgebroken en vervoerd naar Zaandam-Oost (de Gouw in het Oostzijderveld). ´De Locomotief´ verving zo nog een andere molen, namelijk ´De Gekroonde Poelenburg´.

Molen De Gekroonde Poelenburg op 19 januari 1960. Historisch adres: Ten noorden van het Weerpad, aan het begin van de Gouw, ter hoogte van de Meidoornstraat, Zaandam. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Documentnummer 404.518.

De eerste Poelenburg

De eerste Gekroonde Poelenburg dateerde uit juli 1733 en was eigendom van Pieter Jochemsz. Poelenburg. Zeer waarschijnlijk is de molen vernoemd naar zijn eigenaar.

Op 11 december 1903 ging de 170 jaar oude molen in vlammen op. Een jaar later werd op de plaats van de verbrande paltrok ´De Locomotief´ herbouwd, die vanaf dat moment de naam ´De Gekroonde Poelenburg´ kreeg.

Artikel over De Gekroonde Poelenburg in de krant De Zaanlander, ‘De Zaagmolens te Zaandam’, 12-04-1926, bron: Delpher.

Nog een verhuizing

Op deze plek bleef de houtzaagmolen in bedrijf tot 1950. Van alle Zaanse paltrokmolens heeft ‘De Gekroonde Poelenburg’ het langst gewerkt. In de loop der jaren werd de molen door woonwijken ingesloten en kwam tot stilstand. De Gekroonde Poelenburg raakte behoorlijk in verval. In 1960 verkocht de toenmalige eigenaar van de Poelenburg, Hendricus Fredericus Kettenis, de molen aan de gemeente Zaandam. Samen met Vereniging De Zaansche Molen maakte de gemeente een plan om de molen naar een nieuwe locatie aan de Kalverringdijk te verhuizen.

In 1961 droeg de gemeente Zaandam de molen in eigendom over aan Vereniging De Zaansche Molen. Molenmakerij Gebroeders Husslage kreeg de opdracht voor de verplaatsing, herbouw en restauratie. De Gekroonde Poelenburg werd geplaatst op het erf waar ooit pelmolen De Grootvorst stond. Molen de Grootvorst dateerde uit begin 1700 en ging in maart 1928 verloren toen de aangrenzende meelfabriek in brand vloog.

De herbouw van ‘De Gekroonde Poelenburg’ ging in september 1962 van start. Door de strenge winter liepen de werkzaamheden drie maanden vertraging op, pas in november 1963 was de molen gereed.

Begin van de herbouw van paltrokmolen De Gekroonde Poelenburg aan de Zaanse Schans. Fotograaf: W.A. Korpershoek, juli 1962. Beeld: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Documentnummer 66.268.

Paltrokmolen De Gekroonde Poelenburg in opbouw. Fotograaf: Fotograaf: W.A. Korpershoek, december 1962. Beeld: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Documentnummer 69.853.

De oorspronkelijke kleur

Voor de herbouw van De Gekroonde Poelenburg werd een nieuwe fundering gelegd en een nieuwe ringmuur gemetseld. Op de plek aan de Kalverringdijk werd de molen in de jaren erna uitgebreid gerestaureerd. De bijpassende houtloods werd in 1991 naast de molen gebouwd.

In 2004 werd de originele getrapte weeg weer aangebracht op de kast en in de oorspronkelijke groene kleur geschilderd. De paltrokmolen heeft drie zaagramen, waarboven (aan de tandzijde) de uitspraken ‘Pas op’, ‘Zie toe’ en ‘Raak wat’ zijn geverfd.

Molen De Gekroonde Poelenburg, Molen de Kat en Molen de Zoeker. Foto: Martin Schaap, via Vereniging De Zaansche Molen.

De naam ‘Poelenburg’ is met grote letters op de achterbalk geschilderd. Met links het jaartal ‘1867’ en rechts het jaartal ‘1904’. Boven de achterbalk is een kroon geverfd. In het verleden zijn schilders wel eens de kroon vergeten mee te schilderen, gelukkig prijkt hij weer boven zijn naam.

Inmiddels is dit type molen erg zeldzaam in de Zaanstreek. Van de ruim 200 van het type paltrok zijn er maar twee over gebleven: De Held Jozua en De Gekroonde Poelenburg.

Zaagraam van Molen De Gekroonde Poelenburg, 2011. Beeld via Wikimedia Commons, vervaardiger: Rasbak, CC BY-SA 3.0.

Molen De Gekroonde Poelenburg. Foto: Resi Veenman, via Vereniging De Zaansche Molen.

Molen De Gekroonde Poelenburg in de spotlight

In het kader van het 100-jarige jubileum van Vereniging De Zaansche Molen wordt elke maand één van de molens uitgelicht. In maart staat Molen De Gekroonde Poelenburg in de spotlight. Rick Struik is sinds 2018 molenaar van De Gekroonde Poelenburg. Lees hier zijn verhaal.

Op zaterdag 22 maart 2025 is de molen toegankelijk voor publiek en zijn er bijzondere rondleidingen. Naast een fototentoonstelling is er ook een culinaire verrassing. Kijk op de website van De Zaansche Molen voor meer informatie.

Molenaar Rick Struik aan het werk. Foto: Vereniging De Zaansche Molen

Molen De Gekroonde Poelenburg. Foto: Vereniging De Zaansche Molen

Auteur: Judith van Amelsvoort

Bronnen:

• Nederlandse Molendatabase, De Poelenburg, Zaandam, Noord-Holland.
• Vereniging De Zaansche Molen,  De Gekroonde Poelenburg, Beeldbank van De Zaansche Molen
• De Zaan Wiki, De locomotief, De Gekroonde Poelenburg, De Grootvorst
• De Hollandsche Molen, Molen de Poelenburg, Zaandam, Noord-Holland
• Allemolens.nl, De Gekroonde Poelenburg
• Molens in Noord-Holland, inventaris van het Noordhollands molenbezit, 1981.

In 2025 viert de Zaansche Molen zijn 100-jarig bestaan. Ter ere van dit jubileum besteedt Oneindig Noord-Holland extra aandacht aan de molens in onze provincie. Op de themapagina Molens lees je alle verhalen.

Publicatiedatum: 20/03/2025