4 min

Posten van Krayenhoff

De geschiedenis van het Fort aan het Schiphol gaat verder terug dan het midden van de negentiende eeuw. Het torenfort kwam ter vervanging van een 50 jaar eerder aangelegde versterking van aarden wallen. Dit aardwerk maakte onderdeel uit van de zogenaamde ‘Posten van Krayenhoff’. Deze verdedigingslinie bestaande uit zo’n 45 objecten werd in de Franse tijd aangelegd om Amsterdam te beschermen tegen een Engelse inval. Ingenieur Krayenhoff legde met deze verdedigingsgordel rondom de hoofdstad de basis voor de latere Stelling van Amsterdam. Met de droogmaking van de Haarlemmermeer kon  de bouw van nieuwe vestingwerken niet langer op zich laten wachten. Het politieke decor in Europa rond 1850 was dusdanig instabiel dat de landsverdediging voor Koning Willem II de hoogste prioriteit kreeg.

Indrukwekkende torenforten

Ter verdediging van het noordelijk gedeelte van de drooggelegde Haarlemmermeer verrezen er tussen 1843 en 1848 vier torenforten aan de Ringvaart. Naast Schiphol waren dit het Fort bij Heemstede (toren niet gebouwd) het Fort aan de Liede en het Fort aan de Nieuwe Meer. Al snel bleken de ronde bouwwerken met hun zware, dikke muren te verzakken in de slappe veenbodem. Dit proces werd bespoedigd door de veranderende waterhuishouding als gevolg van de drooglegging van de Haarlemmermeer. Deze funderingsproblemen zouden er later voor zorgen dat de drie gerealiseerde torenforten langs het Haarlemmermeer in de loop van de twintigste eeuw ten prooi zouden vallen aan de slopershamer.

Fort Schiphol. Collectie Historisch Archief Haarlemmermeer, Noord-Hollands Archief.

Inundatiekering

De bouw van ronde geschutstorens was niet de enige manier waarop het Ministerie van Defensie zich bemoeide met de Haarlemmermeer. Onder invloed van dit ministerie werd het raster van waterwegen een kwartslag gedraaid. Hierdoor werd een eventuele opmars van de vijand door zoveel mogelijk sloten en vaarten bemoeilijkt. Tussen de nieuw gebouwde forten aan de Liede en bij Schiphol kwam een verbindingsweg, de huidige Schipholweg. Deze weg kon met enige aanpassing dienst doen als inundatiekering. In oorlogstijd kon hiermee het noordelijkste gedeelte van de Haarlemmermeerpolder onder water worden gezet.

Militair vliegveld

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog speelden vliegtuigen een bescheiden rol in de oorlogsvoering. Gaandeweg werd het belang van verkenningsvliegtuigen steeds belangrijker. De in 1913 opgerichte Nederlandse Luchtmacht zocht naar landingsterreinen binnen de Stelling van Amsterdam. Het vinden van goede landingsterreinen rondom de hoofdstad die in de winter niet te drassig waren, bleek nog een hele klus. Uiteindelijk kwam men terecht bij een aantal weilanden in een uithoek van de Haarlemmermeerpolder. In 1916 kocht de luchtmacht aan de voet van het Fort aan het Schiphol een terrein van 200 bij 600 meter. Het vliegveld kreeg vier loodsen voor de stalling van vliegtuigen en een aantal barakken voor soldaten.

Aanbouw Colijnsbrug in de Schipholweg over de Ringvaart op het terrein van het voormalige fort Schiphol, 1935. Na de voltooiing van de brug is dit terrein afgegraven. Collectie Historisch Archief Haarlemmermeer, Noord-Hollands Archief.

KLM

Een jaar na het einde van de Eerste Wereldoorlog werd het vliegveld opengesteld voor de burgerluchtvaart. De eerste commerciële vlucht van de in 1919 opgerichte Koninklijke Luchtvaart Maatschappij voor Nederland en Koloniën (KLM) was tussen Amsterdam en Londen. Op 17 mei 1920 landde na een vlucht van meer dan vier uur een Britse dubbeldekker met enkele passagiers in de Haarlemmermeer. In de begindagen van de burgerluchtvaart vertrokken er gemiddeld 10 passagiers per dag vanaf Schiphol. Het vliegveldje was vanuit Amsterdam alleen over smalle weggetjes te bereiken. Goede openbaar vervoersverbindingen waren er evenmin. Onder leiding van haar eerste directeur, Albert Plesman, werden de bestemmingen en de vloot van de KLM flink uitgebreid. In 1926 werd het vliegveld door de gemeente Amsterdam gekocht van de Luchtmacht. De stad legde een autoweg aan en in 1938 kwamen er verharde start- en landingsbanen. In deze periode stegen de passagiersaantallen van honderdduizend naar driehonderdvijftigduizend per jaar.

Schiphol-Oost en Schiphol-Centrum

Schiphol kwam zwaargehavend uit de Tweede Wereldoorlog, maar de wederopbouw ging vlot. In 1949 besloot het Rijk om Schiphol als belangrijkste luchthaven aan te wijzen. Hiermee werd de concurrentiestrijd tussen Rotterdam en Amsterdam in het voordeel van de laatste beslecht. De luchthaven kwam hierna met plannen voor een centraal passagiersgebouw ten westen van de toenmalige locatie. De lege Haarlemmermeerpolder bood immers voldoende ruimte voor een flinke groei van Schiphol.

Een kleine twintig jaar later was de verhuizing van Schiphol een feit. Het nieuwe hoofdgebouw lag ten westen van de oude luchthaven, die Schiphol-Oost ging heten. Dit deel van de luchthaven ging zich richten op vrachtvervoer en logistieke diensten. De A4 tussen Amsterdam en Den Haag werd verlegd om ruimte te maken voor het moderne Schiphol-Centrum. De passagiersaantallen liepen eind jaren zestig snel op naar vier miljoen per jaar. Inmiddels heeft luchthaven Schiphol al de miljardste passagier uit haar geschiedenis mogen verwelkomen!

Publicatiedatum: 16/03/2012