3 min
Het achttiende-eeuwse landgoed Nijenburg Beeld: Johan Wieland via Flickr
Dikke Kees en mooie Jeannette
Cornelis van Foreest, ook wel Dikke Kees genoemd, en zijn vrouw Jeannette Agnes van Delen woonden rond 1800 op het landgoed. Ze waren markante en vooruitstrevende types.
Cornelis (‘Dikke Kees’) van Foreest (1756-1825). Schilder: Taco Scheltema I. Bruikleen Stichting Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburgh. Verblijfplaats Stedelijk Museum Alkmaar.
Engelse tuinen
Zo liet Jeannette de tuinen rond Nijenburg moderniseren naar Engels voorbeeld. In plaats van strakke hagen en symmetrische perken kwamen er slingerpaden in bloementuinen, een soort openluchttheatertje (de comédie) en een zogenaamde battle garden – een tuindeel dat net een belegeringsgebied leek, met een loopgravenstructuur.
‘Mooie Jeannette’ Agnes van Delen (1762-1830) Schilder: Taco Scheltema I. Bruikleen Stichting Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburgh. Verblijfplaats Stedelijk Museum Alkmaar.
Franse Verlichting
De Engelse tuinen zijn op zichzelf opmerkelijk, want Jeannettes man Dikke Kees was meer bezig met de Franse cultuur. Zo las hij de werken van moderne Franse Verlichtingsdenkers. Politiek gezien was hij een vooraanstaand Patriot: hij behoorde tot een groeiende groep burgers die vanaf de jaren tachtig van de achttiende eeuw steeds harder ging roepen dat het anders moest met het landsbestuur. Niet meer een stadhouder die als een dictator bepaalt wat er gebeurt, meer invloed van burgers, minder vriendjespolitiek. In 1795 beleefden de Patriotten een mooi moment, toen ze samen met een Frans leger het heersende regime omver wierpen en de Bataafse Republiek stichtten.
Sneer
De gevluchte stadhouder viel in 1799 met een Brits-Russisch invasieleger Noord-Holland binnen, in een poging de Bataafse Republiek weer af te schaffen. Dat lukte niet, want tijdens de beruchte slag bij Castricum werden ze verslagen. Opmerkelijk dat Dikke Kees een belegering in zijn tuin aanlegde naar Engels voorbeeld juist in deze periode. Zou dat bedoeld zijn geweest als een sneer naar de mislukte Engelse invasie?
Dooie Dirkie
Ook van het eerste zoontje van Jeannette en Cornelis is een portret bewaard gebleven. Ze noemden hem Dirk, maar in de familie staat hij bekend als Dooie Dirkie, want hij overleed toen hij nog geen 3 maanden oud was. Omdat er nog geen fotografie was, maar de verdrietige ouders wel een herinnering aan het ventje wilden, lieten ze hem portretteren. De schilder van dit stuk was een Alkmaarse meester, Johannes van Horstok.
‘Dooie Dirkie’ Dirk van Foreest (gedoopt 18 september 1785-gestorven 29 november 1785) Schilder: Johannes Petrus van Horstok, 1786. Bruikleen Stichting Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburgh. Verblijfplaats Stedelijk Museum Alkmaar.v
Persoonlijke politiek
Waarom hebben deze mensen met moderne smaak toch voor zo’n provinciaalse kunstenaar van duidelijk beperkte kunnen kozen voor dit stuk? De keuze kan een vriendjespolitieke achtergrond hebben gehad, want Horstok was waarschijnlijk een mede-Patriot van Dikke Kees. Het Stedelijk Museum Alkmaar bezit namelijk een schilderij op zijde dat bol staat van de Patriottensymbolen en ook aan Horstok toegeschreven is. Zo kon dus het persoonlijke ook in de achttiende eeuw al zeer politiek zijn.
Taco Scheltema
Overigens waren er buiten Alkmaar ook schilders met Patriottische sympathieën. Zo zijn de portretten van Cornelis en Jeannette zelf geschilderd door Taco Scheltema, een Friese kunstenaar die duidelijk connecties met Patriotten had – hij schilderde een hele serie beeltenissen van vooraanstaande Nederlandse Patriotten.
Haast?
Waarom de ouders Scheltema niet ook vroegen voor het portret van hun zoontje is niet helemaal duidelijk: misschien kenden ze hem toen nog niet, of misschien hadden ze zoveel haast met het portret van Dooie Dirkie dat er geen tijd was iemand uit Friesland over te laten komen…
Auteur: Christi M. Klinkert, conservator Stedelijk Museum Alkmaar
Publicatiedatum: 27/12/2010
Vul deze informatie aan of geef een reactie.