De stichting werd in 2002 opgericht. Aanleiding was de slechte staat van het oude Rechthuis, dat als politiebureau, school, gevangenis en lijkenhuis heeft gediend. Samen met de oudste en laatste stolpboerderij van Schoten, boerderij Noord Akendam, behoorden deze panden aan de Vergierdeweg tot het oude dorp Schoten. Dat Rechthuis is inmiddels fraai gerestaureerd, maar met die laatste stolpboerderij is het al 25 jaar sukkelen, vertelt penningmeester Ton van Beelen (73), die we samen met zijn twee jaar oudere broer Harry spreken.

De stolpboerderij is weliswaar een gemeentelijk monument, maar volgens Van Beelen heeft de gemeente Haarlem gefaald in het toezicht op het onderhoud door de eigenaren. “We zijn al 25 jaar voor het herstel aan het vechten. De stolp is intussen ingezakt en de muren staan krom van het water.”

Inmiddels zijn er wel plannen om de boerderij te herstellen en er een huis van de wijk van te maken, maar dan wel in combinatie met de bouw van huisjes voor onaangepasten. Op papier kan dat een geweldige combinatie opleveren, maar of dat in de praktijk ook zo zal uitpakken, zal de toekomst moeten uitwijzen. In het aanpalende Velserbroek was het in ieder geval geen succes.

Agrarisch en groen

Ooit bestond de gemeente Schoten, die in 1798 werd opgericht, uit een agrarisch en groen gebied, met boerderijen en mooie buitenplaatsen, zo legt de penningmeester uit. “Die buitenplaatsen waren voor de beter gesitueerden, die zich omringden met mooi aangelegde parken, zoals Het Klooster en Spaarnhoven, maar die zijn allemaal verdwenen.”

Na de annexatie door Haarlem, hebben veel oude Schotenaren altijd het gevoel gehad dat ze er niet bij hoorden, zo voegt hij er aan toe. “Haarlem bestond vooral uit de binnenstad. Alles ten noorden van het station werd beschouwd als een boerengat, met een begraafplaats. Dat agrarische gebied is later in rap tempo volgebouwd toen er woningen nodig waren voor de arbeiders die in de snel groeiende industrie aan het Spaarne werkten.”

Oude knarren

Gevraagd naar wat Ton en zijn kornuiten drijft om in het verleden van Schoten te duiken, zegt hij: “Wij zijn een beetje aangestoken door het enthousiasme en de verhalen van de oude ‘knarren.’ We zijn begonnen met het verzamelen van oude foto’s, maar aanvankelijk konden we daar moeilijk aankomen.”

In het digitale tijdperk werd dat ineens een stuk gemakkelijker. “In het Noord-Hollands Archief kun je van huis uit allerlei foto’s raadplegen en ook via Facebook krijgen we foto’s binnen. Verder kun je bijvoorbeeld digitaal het archief van het Haarlems Dagblad bekijken en de jaarboeken van de Vereniging Haarlem inzien. Kortom, je kunt overal bronnen vinden als je een artikel wilt schrijven. Ik krijg van mijn broer Harry wel eens een mailtje en dan zeg ik wel eens: hoe kom je daar nou weer aan! Dat maakt het tot zo’n leuke hobby.”

Annexatie

Het zal geen verbazing wekken dat Stichting Historisch Schoten de herinnering aan het oude dorp levend wil houden. De gemeente Schoten was lange tijd agrarisch gebied, waar rond 1900 nog maar zo’n 600 mensen woonden. Toen grote broer Haarlem letterlijk tegen haar grenzen aanliep, werd de gemeente in 1927 geannexeerd en groeide het aantal inwoners in korte tijd naar 20.000.

Er bestaan diverse boeken over Oud-Schoten, maar de meeste daarvan kun je niet meer in de winkel kopen. Daarom was de stichting zo blij toen de eigenaar van de plaatselijke Albert Heijn, Han Bouwens, zo’n anderhalf jaar geleden met het idee kwam om historische plaatjes uit te delen, die in een album konden worden geplakt.

AH-albums

‘Van boerenoord tot Haarlem-Noord’ was een soort Verkade-album, maar dan gewijd aan het oude Schoten. De vrijwilligers van Stichting Historisch Schoten, die aan het album hebben meegewerkt, hebben 4000 van die gratis albums uitgedeeld. In elk album kon je 200 plaatjes plakken.

Ton: “Het leuke van dit initiatief was dat je oude foto’s kon laten zien, die herinneringen bij de mensen oproepen. We hebben twee keer een evenement georganiseerd in de parkeergarage onder de supermarkt, en dat liep ècht storm. De eerste keer konden mensen plaatjes die ze dubbel hadden met elkaar ruilen. De tweede keer kreeg iedereen de ontbrekende plaatjes, zonder dat ze hoefden te ruilen, zodat iedereen zijn boek vol kreeg. Het was zo druk dat mensen het Marsmanplein niet meer konden bereiken; daar hebben we de krant nog mee gehaald. Het aardige van zo’n evenement is ook dat mensen elkaar weer tegen komen. ‘Verrek Piet, wat heb ik jou lang niet gezien. Wat een leuke actie, hè.” Han Bouwens, de eigenaar van het AH-filiaal, heeft bovendien nog collages van historische foto’s bij de entree opgehangen.

Maar de stichting doet natuurlijk meer.  Zo herstelt men bijvoorbeeld oude gevelschilderingen zoals die van de uit 1936 daterende drogisterij ‘Het Rode Leeuwtje op de hoek van Soenda- en Atjehstraat. “Myrthe Smith, die in Haarlem gevelstenen restaureert, heeft de kleuren van die schildering kunnen achterhalen. Dat doet ze op basis van de verfresten die op de muur zijn achtergebleven. Zo kon ze de muurschildering weer herstellen. Dat is leuk, want jarenlang kijk je toch tegen zo’n afgebladderde schildering aan en nu kun je het weer in volle glorie bewonderen.”

Kauwgomballen

“Zo breng je de geschiedenis in beeld,” vervolgt hij. “Vroeger zat op elke hoek wel een melkwinkeltje, een slagerij of een bakker, maar sinds de komst van supermarkten zijn die verdwenen en zijn het allemaal woonhuizen geworden. Bij de voormalige drogisterij zie je overigens in de muur nog het frame van de automaat die daar vroeger heeft gehangen. Zo’n automaat waar je kauwgomballen en rolletjes drop uit kon trekken. Condooms werden daar nog niet in verkocht, die verkochten ze binnen onder de toonbank.”

De drogist die daar ooit zat, Pieter Cornelis de Leeuw, was een wijs man en fungeerde als een vraagbaak voor de buurtbewoners. De stichting heeft er zelfs een boekje aan gewijd, op basis van gesprekken met zijn enthousiaste dochter, die inmiddels naar Zeeland was verhuisd. “Als je vroeger wat had, ging je niet zo snel naar de dokter, maar dan ging je naar de drogist. Hij had overal wel een middeltje voor, ook als dames bij voorbeeld over tijd waren. Het was een man die altijd raad wist.”

Huis te Zaanen

Met Huis te Zaanen in het gelijknamige park houdt de stichting zich uiteraard ook bezig. Menig Haarlemmer op leeftijd heeft wel eens appeltjes gepikt uit de fruitbomen van eigenaar Bredius, die een kruitfabriek had en daar ‘schathemeltje rijk’ mee is geworden. Hij had het huis voor zijn zoon gekocht. Maar waarschijnlijk nog meer inwoners van Haarlem Noord hebben daar boeken geleend, want tussen 1930 en 1990 fungeerde het huis als bibliotheek. Ton van Beelen wil nog wel even kwijt dat de gemeente Haarlem, toen ze het huis geschonken kreeg van de familie Bredius, de boel “niet netjes heeft verbouwd en de slotgracht heeft dichtgegooid.”

Zo, dat is er ook weer uit, maar dat weerhoudt de stichting er niet van om een actie te beginnen om de klok en de zonnewijzer terug te plaatsen. Ton haalt een foto tevoorschijn. “Kijk, op het dak staat een klokkenstoel, waar de klok in hing. Die klok werd geluid zodat de mensen die op het land werkten, op tijd aan het middagmaal konden beginnen. Een klok hebben we al. Dat is een mooie koperen klok, die afkomstig is van voormalig landgoed Kareol in Overveen. Voor het herstel van de zonnewijzer, die op de muur is geschilderd, proberen we nu subsidie te krijgen. De zonnewijzer werd gebruikt om de tijd af te kunnen lezen wanneer de klok moest worden geluid.”

6000 foto’s

Stichting Historisch Schoten telt meer dan driehonderd donateurs, die elk kwartaal een nieuwsblad van 12 pagina’s ontvangen, het Schoter Nieuwsblad. Daarnaast is er nog een Facebookpagina, ‘Over Schoten en Haarlem-Noord’, waar zo’n zesduizend foto’s zijn te vinden. “Iedereen kan daar zijn foto’s kwijt en er opmerkingen bij plaatsen,” vertelt penningmeester Van Beelen. “Soms lees je: oh, wat leuk, daar heeft mijn moeder nog gewoond. Dat voegt niet zo veel toe, maar soms schrijven mensen bij een foto dat hun vader daar een slagerij had. Dat is dan weer wel informatie waar we wat aan hebben. En soms duiken foto’s uit familiealbums op die wij vroeger niet te pakken konden krijgen, of waar we alleen maar een kopie van hadden.”

Op de website van de stichting zijn overigens niet alleen foto’s te vinden. Je kunt er zelfs luisteren naar een 45-toerensingle met de mars die werd gespeeld tijdens de viering van 100 jaar Ripperdakazerne.

Met de mensen waar ze nu een beroep op konden doen, ontvouwt de stichting regelmatig activiteiten, maar twee oud-leden worden node gemist. Henk Wieringa en Pieter Loog, beiden in de negentig, overleden in 2024. “Zij wisten ècht alles. Als het bijvoorbeeld over de jaren dertig ging, konden ze dat zó opdreunen. Daarom is het belangrijk om alles – digitaal – vast te leggen.”

Informatie over de stichting, en de boekjes die nog te bestellen zijn, is te vinden op www.historischschoten.nl. De standaardwerken over de geschiedenis van Schoten, ‘Zeven Heerlijkheden’ en ‘Toen Haarlem-Noord nog Schoten was’ zijn alleen nog op boekmarkten en via www.boekwinkeltjes.nl te verkrijgen.

Auteur: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 20/02/2025