Hoewel de dameshoed al enige tijd uit het modebeeld is verdwenen, is dat in koninklijke kringen nog lang niet het geval. Koningin Máxima wordt vaak geprezen om haar stijlvolle hoofddeksels en werd in 2015 zelfs verkozen tot ‘royal met de beste hoedenstijl’. Natuurlijk is haar voorgangster koningin Beatrix ook altijd een bekend hoedendraagster geweest. Minder bekend is dat de allereerste koningin der Nederlanden, Willem I’s echtgenote koningin Wilhelmina van Pruisen (1774-1837), ook al een karakteristieke en invloedrijke smaak in hoofddeksels had.

Koningin Wilhelmina leefde in een tijd waarin hoeden en mutsen nog onmisbaar in elke vrouwengarderobe waren. Toch wist zij zich met haar hoofddeksels te onderscheiden. Toen zij met koning Willem I in 1813 terugkeerde naar Nederland, nadat zij achttien jaar eerder voor Napoleon op de vlucht hadden moeten slaan, verscheen zij in een bijzondere muts met een hartvormige omtrek. Dit hoofddeksel zou de rest van haar leven haar handelsmerk blijven. Van centsprenten tot statige portretten is zij met de muts afgebeeld.

Nationaal icoon

Het ontwerp van Wilhelmina’s muts verwees naar de vijftiende-eeuwse gravin Jacoba van Beieren (1401-1436), die haar Hollandse, Zeeuwse en Henegouwse graafschappen dapper had geprobeerd te beschermen tegen Filips van Bourgondië.

Deze geschiedenis had met het oog op recente politieke gebeurtenissen een bijzondere aantrekkingskracht op het Nederlandse volk. Doordat Nederland onder Napoleon ongewild in Franse handen terecht was gekomen, leefden er in de jaren 1830 sterke nationalistische gevoelens onder de Nederlandse bevolking. Historische figuren als Jacoba van Beieren, die zich sterk hadden gemaakt voor het vaderland, kregen een heldenstatus.

Koninginnemuts

Korte tijd werd koningin Wilhelmina dankzij haar hoofddeksels een icoon voor de Nederlandse mode. Vaderlandslievende vrouwen wilden rond 1832 een nationale klederdracht instellen en richtten het tijdschrift Euphrosyne op, dat geheel aan deze eigen mode gewijd was. Modes van eigen bodem zouden niet alleen goed zijn voor de Nederlandse economie, maar ook voor de moraal. Wanneer er voor de nieuwste modes niet meer naar het buitenland gekeken hoefde te worden, zouden verderfelijke Franse en Belgische invloeden kunnen worden geweerd.

Één van de onderscheidende kenmerken van de nationale mode was de koninginnemuts – ook wel jacobamuts genoemd – die op het hoofddeksel van koningin Wilhelmina geïnspireerd was.

Kortstondig succes

Hoewel de nationale mode geen blijvend succes werd, is de koninginnemuts hier en daar wel gedragen. Al snel nadat het eerste ontwerp was gepubliceerd, meldde Euphrosyne dat er ‘achtenswaardige vrouwen’ in Amsterdam met het mutsje waren gesignaleerd.

In de Amsterdamse Stadsschouwburg kreeg zangeres mevrouw Engelman de ‘levendige goedkeuring des publieks’ toen zij in de koninginnemuts een lied ter ere van volksheld Van Speyk ten gehore bracht. Ook tijdens concerten in Delft, en door bezoeksters van de Rotterdamse Stadsschouwburg zijn koninginnemutsen gedragen. Diverse hoedenmakers uit Amsterdam en Delft lieten de lezeressen van Euphrosyne weten dat de koninginnemuts bij hen verkrijgbaar was.

Heel even verscheen het koninginnemutsje zelfs over de grens. In het Engelse modetijdschrift ‘The World of Fashion and Continental Feuilletons’ werd in mei 1832 één ontwerp uit Euphrosyne overgenomen. De koninginnemuts die hierop is afgebeeld, werd echter aangeduid als ‘à la Paysanne’ – op zijn plattelands. Dat klinkt – zelfs in het Frans – toch net iets minder statig dan koninginnemuts…

Auteur: Marit Eisses

Een versie van dit verhaal is eerder verschenen op Modemuze.

Publicatiedatum: 27/04/2023