4 min

Gevaarlijke toegang naar Amsterdam

In 1874 werd de Vestingwet aangenomen. Deze wet voorzag zowel in de versterking van bestaande verdedigingslinies als ook in de aanleg van nieuwe militaire stellingen. Zo diende Amsterdam geheel omsloten te worden door een nieuwe verdedigingslinie. Enkele jaren eerder had men tevergeefs een fort proberen aan te leggen ter verdediging van de strategisch belangrijke spoorlijn Amsterdam-Utrecht. Dit Fort in de Laander- en Westbijlmerpolder lag pal naast de spoorlijn, maar zakte weg in de slappe bodem, gleed van zijn fundering af en stortte volledig in. Daarom lag deze belangrijke doorgang (acces) in 1880 nog steeds open. Toen men eenmaal begon met de bouw van de Stelling van Amsterdam kreeg de verdediging van de spoorlijn Amsterdam-Utrecht dan ook de hoogste prioriteit. Weliswaar was men al eerder begonnen aan een fort bij IJmuiden ter verdediging van de monding van het pas geopende Noordzeekanaal, maar het Fort bij Abcoude wordt algemeen beschouwd als het oudste fort van de Stelling.

Stellingkaart.

Twee waterlinies

Het Zuidoostfront is ook  het gebied waar de Stelling van Amsterdam samen komt met een andere belangrijke verdedigingslinie van West-Nederland: de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De forten van Hinderdam, Uitermeer, Weesp en Muiden behoorden allen eerst tot de Hollandse Waterlinie. Deze linie liep van het IJsselmeer tot aan de Biesbosch en werd tussen 1815 en 1870 aangelegd. Door de aanleg van de Stelling van Amsterdam ontstond de behoefte om alle bestaande en nog te bouwen forten ten behoeve van de verdediging van de hoofdstad onder één commando te plaatsen. In 1892 werden de forten van Weesp en Muiden toegevoegd aan het tracé van de Stelling. In 1913 volgden de forten bij Hinderdam en Uitermeer. Het Zuidoostfront kent nog een vermeldenswaardig feitje: ten tijde van de eerste wereldoorlog is een boerderij bij Abcoude op grond van de Kringenwet gesloopt. Dit is een unicum binnen de stelling, want geen enkele andere kringenwetwoning (meestal van hout) is op bevel van het leger afgebroken.

Fort bij Abcoude. Foto: Wikimedia.

Vesting Holland

Hoewel Nederland neutraal bleef tijdens de Eerste Wereldoorlog bleek ergens anders  in Europa dat soortgelijke kringstellingen van forten nauwelijks bestand waren tegen moderne strijdmiddelen. Met de komst van vliegtuigen en tanks bleek het concept van een nationaal Reduit waarin leger, regering en bevolking zich voor een lange tijd konden terugtrekken en verdedigen, achterhaald. In 1921 werd het besluit genomen om de Stelling van Amsterdam te laten opgaan in de ‘Vesting Holland’. Hiermee kwamen de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam onder één bevelhebber te staan. De Vesting Holland werd het kerngebied van de Nederlandse landsverdediging tussen 1922 en 1940 en omvatte ongeveer de huidige Randstad. Ondanks het schrappen van de Reduit functie en gewijzigde organisatie bleef de Vesting Holland een verdedigingslinie die door middel van onderwaterzettingen (inundatievelden) werd beschermd. Maar bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog bleken de inundatielinies kansloos tegen de Duitse parachutisten, luchtlandingstroepen en bommenwerpers.

Fort bij Hinderdam.

Natuurschoon

Het Zuidoost front is vanwege de natuurbeleving een prachtig deel van de Stelling. Zowel het gebied rond het Gein als de Vecht biedt veel mogelijkheden om van het landschapsschoon te genieten. De streek was en is bij veel kunstenaars een geliefd onderwerp voor schilderijen of proza. Ook bij de bekende natuurbeschermer en schrijver Jac P. Thijsse was het Gein geliefd. Alleen al bij het horen van de naam van het riviertje moest men volgens Thijsse denken aan Holland op z’n mooist .
Het is dus niet raar dat vereniging Natuurmonumenten in dit deel van de Stelling een viertal forten in eigendom heeft. Deze locaties worden beheerd als ‘ecologische’ ankerpunten, te midden van een agrarisch en gedeeltelijk verstedelijkt landschap. Bij het Zuidoostfront (sector Ouderkerk) gaat het hierbij om: Abcoude, Nigtevecht, Hinderdam en Uitermeer.

Fort Nigtevecht. Foto: Sarah Remmerts de Vries.

QR-route

De QR route Stelling van Amsterdam komt langs alle 46 forten en batterijen van deze 135 kilometer lange verdedigingslinie rondom de hoofdstad. Om de QR route overzichtelijker en toegankelijker te maken, is de route onderverdeeld in verschillende stukken, de zogenaamde ‘fronten’. Een front bestaat uit een ensemble van forten en andere objecten zoals batterijen, sluizen en liniedijken die tezamen een ruimtelijk verdedigingssysteem vormden.

Bij het Zuidoostfront horen het Fort bij Abcoude, Fort bij Nigtevecht, Fort bij Hinderdam, Fort Uitermeer, Fort op de Ossenmarkt, Westbatterij bij Muiden, Forteiland Pampus, Muiderslot en Muizenfort.

Tekst: Jephta Dullaart (Redactie Oneindig Noord-Holland)

Publicatiedatum: 06/09/2012