Schaatser Klaas Pander niet meer vergeten

Haarlem beschikt zo over haar sporthelden: sportpionier Pim Mulier, meervoudig wereldkampioen Jaap Eden en olympisch kampioene Yvonne van Gennip. Toch ontbrak daar tot sinds kort een belangrijke naam, Klaas Pander.

3 min

Op 1 maart 1888 wint de Haarlemmer Klaas Pander de allereerste klassieker op natuurijs. Hij schaatst in 1 uur, 6 minuten en 15 seconden van Haarlem naar Leiden. Hiermee is hij ruim vijftien seconden sneller dan zijn plaatsgenoot Pim Mulier. Maar hoewel de naam Mulier voortleeft, verdwijnt die van Pander grotendeels uit de sportgeschiedenis.

Haarlem sportstad

Klaas Pander ziet op 8 december 1867 het levenslicht in Haarlem. Zijn opa is de grondlegger van de meubelfabriek Pander. Klaas gaat net als zijn vader Jan als behanger werken. Pander groeit op in een periode waarin Haarlem ‘the place to be’ is als het om sport gaat. In Engeland worden sporten als voetbal, cricket, wielrennen en schaatsen al veel beoefend. De kostscholen en de deftige elite in Haarlem onderhouden goede contacten met Engeland. Zo raken de Haarlemmers gefascineerd door deze sporten.

Voetbalclub HFC met Mulier, ca. 1880.

Pionier Mulier

Een van die Haarlemmers is Pim Mulier. Hij wordt een echte pionier op sportgebied. Na zijn studie in Engeland richt hij in 1884 de eerste Nederlandse tennisclub op, de Haarlemsche Lawn Tennis Club. Ook organiseert hij op een bevroren vijver de eerste bandy-wedstrijd. Bandy is de voorloper van het huidige ijs,- en veldhockey. Na een periode in het buitenland wijdt Mulier zich aan de atletiek. In 1886 wordt hij Nederlands kampioen op de 350 meter. Hij is zeer bevlogen en probeert de Nederlanders tot sporten aan te zetten. Hij schrijft boeken en artikelen over atletiek, voetbal, wintersport, cricket en de hengelsport. Later richt hij de voetbal,- en atletiekbond op. Mulier speelt ook een grote rol bij de oprichting van het Nederlandsch Olympisch Comité in 1912. Nu zijn er stadions, organisaties en straatnamen naar hem vernoemd.

Willem Johan (Pim) Mulier (1865-1954) in 1920.

Natuurijsklassieker

Klaas Pander heeft het geluk dat hij kan optrekken met Pim Mulier. Ze trainen samen met atletiek en schaatsen. In februari 1888 begint het sinds tijden weer goed te vriezen. De Amsterdamse IJsclub schrijft voor 25 februari een ‘Internationaal kampioenschap van Amsterdam’ uit. Klaas Pander wint glansrijk. Dankzij het succes van deze langebaanwedstrijd, organiseert de IJsclub Haarlem op donderdag 1 maart 1888 een afstandsrit tussen Haarlem en Leiden. De rit van ongeveer dertig kilometer wordt de eerste marathonwedstrijd op natuurijs ooit. Om de deelnemers gelijke kansen te geven bepaalt het wedstrijdreglement dat de rijders niet tegelijk, maar “met tusschenpoozen van 5 minuten zouden afrijden van de Prins Hendrikbrug op de Leidschevaart te Haarlem”. Pander haalt maar liefst drie tegenstanders in en wint met vijftien seconden verschil van Mulier.

Wedstrijd IJsclub Haarlem, 1904.

Mentor van Jaap Eden

In die periode staat een nog grotere Haarlemse sportheld op. Jaap Eden, bijnaam de Locomotief, haalt drie keer goud op de wereldkampioenschappen allround schaatsen. Ook wordt hij met wielrennen wereldkampioen op de tien kilometer en de sprint. Zoals Mulier een voorbeeld was voor Pander, is Pander een voorbeeld voor Eden. De zes jaar oudere Pander wordt Edens eerste trainer. Pander nam deel aan dezelfde wereldkampioenschappen en veel titels gewonnen, maar als amateur niet of nauwelijks geld gekregen voor zijn sportieve prestaties. Door de professionalisering van de sport verdient Eden door zijn overwinningen bakken met geld. Zijn roem stijgt hem naar het hoofd. In Parijs leidt hij een rumoerig bestaan. Hij verkwanselt zijn fortuin en sterft op 51-jarige leeftijd een eenzame dood. Een rock-‘n-roll-leven dat nog steeds tot de verbeelding spreekt.

Het door de Wageningse beeldhouwer August Falise vervaardigde monument op het graf van Jaap Eden te Haarlem.

Eerherstel

Over Eden spreekt men als de kampioen der kampioenen. De Jaap Edenbaan in Amsterdam draagt zijn naam. Ook het beeldje dat de sportman -, sportvrouw -, sportploeg – en gehandicapte sporter van het jaar in ontvangst mogen nemen is naar Eden vernoemd. Dit in tegenstelling tot Klaas Pander. De trainer van de kampioen der kampioenen is lange tijd vergeten. Gelukkig begint hier steeds meer verandering in te komen. In 2017 brengt Wim Zonneveld het boek ‘Klaas Pander; het bewogen leven van een vergeten sportheld’ uit. Ook organiseert de IJsclub Haarlem sinds 2015 in december de jaarlijkse Klaas Pander Memorial-wedstrijd. Zo krijgt Pander een plekje in de Haarlemse én Nederlandse sportgeschiedenis.