
Een journalist zag hoe deze demonstranten de luchthaven in bezit namen: ‘Een vreedzaam leger was het, maar een vastbesloten leger tevens, een leger, dat wilde strijden voor het bezit dat in gevaar werd gebracht.’ Schiphol in gevaar? Wat was er aan de hand in 1938?
Leiderdorp?
Er waren in regeringskringen stemmen opgegaan om Schiphol te vervangen door een nieuw te bouwen luchthaven. Een vliegveld op een meer centrale plek in de Randstad. Bij Leiderdorp bijvoorbeeld.
Minister Van Buuren (Waterstaat) zei te mikken op een terrein tussen Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Daar zou de enige vaderlandse luchthaven moeten komen voor het internationale vliegverkeer. Einde voor Schiphol. Want het is onzin, aldus de minister, om op tientallen kilometer van elkaar twee luchthavens te hebben. Dat is ongeveer tien minuten vliegen, berekende hij.
De minister vond een medestander in KLM-directeur Plesman. Die was ontevreden over het modderige vliegveld (pas in 1938 kwamen er verharde start- en landingsbanen) en de voorzieningen.

Nederland, vierde kabinet Colijn (1937 – 1939). Vijfde van links is minister Van Buuren (1884-1970). Beeld via Wikimedia Commons, Collectie SPAARNESTAD PHOTO / Fotograaf onbekend, CC BY-SA 3.0 NL .
Storm
Het uitlekken van het plan tot sluiten van Schiphol leidde tot een storm van protest. Dagblad de Gooi- en Eemlander verwachtte dat deze storm pas tot bedaren zou kunnen komen na een besluit van de Tweede Kamer om Schiphol te behouden.
Geschrokken gemeentebesturen rond Schiphol, Amsterdam voorop, lieten van zich horen. Het regende officiële brieven, suggesties en allerlei andere reacties op het Binnenhof. De een pleitte ook voor een luchthaven bij Leiderdorp, een ander wilde Schiphol juist houden, een derde kwam met Bodegraven als plek voor een nieuwe luchthaven opdraven. Roept u maar!

Luchtshow op Schiphol, 1938. Wiel van der Randen, publiek domein, via Wikimedia Commons.
Massabetoging
Het gemeentebestuur van Amsterdam (eigenares van Schiphol) moest er niet aan denken dat de luchthaven verder van de hoofdstad zou komen te liggen. En om al die plannenmakers in Den Haag, directeur Plesman incluis, eens even te laten zien hoe belangrijk de luchthaven voor de Amsterdamse regio is, werd een grote demonstratie op touw gezet. Natuurlijk op Schiphol, waar anders?
Wat als Amsterdamse actie begon, groeide al snel uit tot een landelijk gebeuren. Het Zaans Volksdagblad voorspelde eind juni 1938 dat de massabetoging van zaterdagmiddag 2 juli groter zou zijn dan ooit tevoren. En, vervolgde de krant, ‘een meeting op een vliegveld is iets nieuws, iets dat nog nooit ter wereld is vertoond.’
Schiphol heeft in het verleden getoond grote menigten te kunnen bergen, denk aan de landing van de Uiver (bejubelde winnaar van de Londen-Melbourne luchtrace in 1934), maar de massa zal er op 2 juli groter zijn dan ooit tevoren, voorspelde de krant. ‘Want de Amsterdamse burgerij “neemt ’t niet”.’

De bemanning van De Uiver, het winnende vliegtuig van de Londen-Melbourne race, kreeg in 1934 een grootse ontvangst bij terugkeer op Schiphol. Minister-president Colijn verwelkomde ze. Noord-Hollands Archief / Beeldcollectie van het Historisch Archief Haarlemmermeer te Hoofddorp, Inventarisnummer 9581.
S.O.S. Schiphol
De organisatie van het massale gebeuren was in handen van het comité S.O.S. Schiphol. Max Tak (1891-1967) werd in de arm genomen om voor deze speciale gelegenheid een mooi lied te componeren: ‘Wij willen Schiphol houden!’.
De populaire zanger Bob Scholte (1902-1983) zong het op 2 juli, staande op het bordes van de luchthaven. En de meer dan tienduizend demonstranten zongen het refrein luidkeels mee. Het heeft, aldus de Nieuwe Haarlemsche Courant, vast indruk gemaakt, ‘dat al deze mannen en vrouwen, jong en oud en van verschillenden stand of richting, zich volkomen één voelden in de gehechtheid aan een der sieraden van de stad en door die gehechtheid gedreven samen wilden optrekken.’

Max Tak (1891-1967), musicus, dirigent, eerste violist Concertgebouworkest. Vervaardiger: Atelier J. Merkelbach, 1936. Stadsarchief Amsterdam / Collectie Atelier J. Merkelbach, Afbeeldingsbestand B00000002430
De Arend
Op deze bijzondere zaterdag konden de demonstranten het luchthaventerrein op, zonder, zoals anders, een entreekaartje te kopen. De grote grasvelden waren met wapperende vlaggen afgezet. De KLM had als bezienswaardigheid De Arend hierheen gerold. Dit toestel, ontworpen en gebouwd door Fokker, was, zo heette het, een vliegend hotel.
De stoelen voor de ruim dertig passagiers konden uitgeklapt worden tot een bed. Deze PH-AJA was ook letterlijk een uniek toestel, omdat er slechts een van is gebouwd. Voor belangstellenden verzorgde de KLM rondvluchten. De bruggen over de Ringvaart bij Schiphol draaiden deze zaterdagmiddag niet open voor het scheepvaartverkeer om de demonstranten vlot op de luchthaven te kunnen ontvangen.

Fokker F-36 PH-AJA ‘Arend’, het grootste vliegtuig dat Fokker vóór de Tweede Wereldoorlog bouwde. Het was te zien op de demonstratie dag voor Schiphol. Stadsarchief Amsterdam / Archief van Luchthaven Schiphol, Afbeeldingsbestand D10067001168.
‘Onverdedigbaar’
Tal van autoriteiten waren naar Schiphol gekomen, parlementariërs, leden van het provinciebestuur, burgemeesters van Aalsmeer, Amstelveen, Haarlemmermeer, Loosdrecht, Texel. En natuurlijk wethouder Kropman uit Amsterdam die zich gesterkt zag door deze massale sympathiebetuiging.
De voorzitter van de Amsterdamse Kamer van Koophandel vroeg zich af of het in het nationaal belang is om de ongeveer zeven miljoen gulden die in Schiphol zijn gestoken, af te schrijven om ten koste van vele miljoenen een nieuwe luchthaven te bouwen: ‘Neen, dat ware onverdedigbaar!’

Drukte op de demonstratie dag van SOS Schiphol. Vervaardiger: Fototechnische Dienst KLM Rotterdam, 1938. Stadsarchief Amsterdam / Archief van Luchthaven Schiphol, Afbeeldingsbestand D10067003091
Praalwagen Aalsmeer
De rector-magnificus van de Universiteit van Amsterdam, de commandant van de marechaussee, de stationschef van Amsterdam CS, kortom alle genodigden, zagen hoe het bordes van het stationsgebouw van de luchthaven was versierd met bloemen uit Aalsmeer.
Deze kwekers lieten deze middag hun stemmen nog harder klinken dan de Amsterdammers, constateerde de krant uit Haarlem. ‘Want juist Aalsmeer heeft enorme belangen bij het voortbestaan van Schiphol.’ Uit het bloemendorp verzendt men immers jaarlijks wel 300.000 kg vracht. Voor deze speciale gelegenheid hadden de Aalsmeerders zelfs een prachtige praalwagen meegenomen.

Duizenden waren zaterdagmiddag 2 juli 1938 naar de luchthaven gekomen om te demonstreren voor het behoud van Schiphol. Noord-Hollands Archief / Beeldcollectie van het Historisch Archief Haarlemmermeer te Hoofddorp, Inventarisnummer 9561.
Telegram
De minister van Waterstaat kreeg per telegram te horen dat twintigduizend Nederlanders, bijeen op de luchthaven van de gemeente Amsterdam, verontrust waren door de regeringsplannen om Schiphol op te heffen. De demonstranten verzochten de excellentie met klem Schiphol als nationale luchthaven te behouden.
Deze boodschap was duidelijk, maar daarmee was het pleit nog niet definitief beslist. De directeur van de Rijksluchtvaartdienst, onder anderen, hield vol dat een meer centraal gelegen vliegveld het moest winnen van Schiphol. Maar in september 1938 werd de knoop doorgehakt. De regering gaf het Leiderdorp-plan op.
Burgerveen
Na de Tweede Wereldoorlog, Schiphol lag in puin, stofte Albert Plesman zijn oude plannetje van een meer centrale luchthaven (dichter bij Den Haag) opnieuw af. Nu presenteerde hij het in Haagse kringen als een voorstel om bij Burgerveen (in de zuidoostelijke hoek van de Haarlemmermeerpolder, nabij Leimuiden) een nieuwe internationale luchthaven te bouwen. Het terrein van Schiphol zou een andere bestemming kunnen krijgen.
De regering legde Plesmans advies naast zich neer. Schiphol herrees en groeide en groeide. De bewoners van omliggende plaatsen komen inmiddels niet meer naar de luchthaven met spandoeken dat ze Schiphol willen houden. ‘Schiphol groot, Zwanenburg dood’, lieten ‘lastige Zwanenburgers’ in 1970 met een spandoek weten. Hun verzoek: ‘Kort en Bondig, Sloop Schiphol grondig’.
De druk op de overheid is sindsdien toegenomen om de overlast van het luchtvaartverkeer op Schiphol te verminderen.
Auteur: Jan Maarten Pekelharing
Bronnen
- Historische kranten en tijdschriften via Delpher.nl.
- Henk Strabbing, ‘Wij willen Schiphol houden’, de Volkskrant 9 juni 1997.
- Peter van Lakerveld, Al sinds 1938 ophef over Schiphol , Trouw 12 juni 1997.
Publicatiedatum: 29/07/2024
Vul deze informatie aan of geef een reactie.
1 reactiePrachtig al die verhalen van vroeger