4 min

Pioniers van de zompige landbanen

Het Historisch Museum Haarlemmermeer brengt je terug naar de tijd van toen. Van het pionieren door de moerassige wildernis van het net droog gemalen Haarlemmermeer tot aan de schoolbanken van je ouders of grootouders en de etalage van een negentiende-eeuwse apotheek. Met een authentieke draaischijf telefoon kun je een belletje plegen vanuit de nagebouwde Schiphol toren naar de receptie van een klassiek hotel in de polder.

Toen kinderen op school nog leerden lezen met Ot en Sien en het leesplankje, waren er vliegtuigen – veel primitiever dan waar we nu mee vliegen – die op de zompige landbanen van wat later het grote Schiphol Airport City zou worden, landden. Het eerste vliegtuigje dat in 1916 bij Schiphol ‘voet aan wal’ zette, was een wankele militaire tweedekker. “De echte pioniers”, zegt André van den Berg, “Ze landden op gras en vlogen met materiaal dat iebelig en wiebelig was, maar men deed het toen maar.” Pionieren. Het is een woord dat zowel bij de geschiedenis van het Haarlemmermeer als bij die van Schiphol hoort.

Verkeerstoren Schiphol. Beeld: Historisch Archief Haarlemmermeer

Niet zonder slag of stoot

Tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog was het kleine zompige militaire vliegveld al 76 hectare groot. En in de loop van de geschiedenis is Schiphol alleen maar meer gegroeid. Uiteraard niet zonder slag of stoot. In 1926 nam de Gemeente Amsterdam de burgerluchtvaart over en volgens het college van Burgemeesters en Wethouders van Amsterdam was het ongewenst dat zij voor het gebruik van Schiphol afhankelijk was van de gemeente waarin het vliegveld lag, de Haarlemmermeer. Daarom moest alle grond die Schiphol besloeg, worden toegevoegd aan het grondgebied van de hoofdstad. Dit betekende een annexatie van het terrein rond Schiphol en de aanleg van een verbindingsstrook naar Amsterdam. Iets wat de burgemeester van de gemeente Haarlemmermeer, Adriaan Slob, totaal niet zag zitten: “Ik stelde dat het toch wel jammer zou wezen wanneer de grote Haarlemmermeerpolder (…) nu zou worden gesplitst en een gedeelte bij een omliggende gemeente zou worden gevoegd”, aldus Slob. De annexatie ging niet door.

‘Wij willen Schiphol houden’. Demonstratie om Schiphol te kunnen behouden in de Haarlemmermeer in 1938. De regering had het plan om een burgervliegveld bij Leiderdorp te bouwen. Beeld: Noord-Hollands Archief, Collectie Historisch Archief Haarlemmermeer – Foto’s

‘Wij willen Schiphol houden’

Andere plannen, waaronder het besluit om bij Leiderdorp een centrale luchthaven te vestigen of het idee om een nieuwe luchthaven bij Burgerveen op te bouwen ondervonden veel tegenstand. Onder de leuze ‘Wij willen Schiphol houden’ wisten Amsterdammers en Haarlemmermeerders er destijds voor te zorgen dat een van de oudste vliegvelden ter wereld nog steeds op dezelfde plek in de polder ligt en zich uitbreidt, soms ook ten koste van zijn omgeving. Zo moest het plaatsje Rijk ondanks luid protest van de inwoners wijken voor een van de vele uitbreidingen die het vliegveld in de afgelopen honderd jaar ondernam.

Tentoonstelling van verhalen

Deze en andere verhalen van mensen die betrokken waren of nog steeds betrokken zijn bij de luchthaven, vertellen de geschiedenis van het vliegveld in de tentoonstelling ‘Mijn eeuw van Schiphol’. Historicus Hans Dolman is het archief in gedoken, heeft mensen gesproken en veel bronnen, publicaties en ander materiaal bekeken en naast elkaar gezet voor de tentoonstelling. “Het wordt het slotstuk van de eeuw. Honderd jaar Schiphol en we voelen ons helemaal niet oud”, aldus Van den Berg. Ondanks de schaarse ruimte, zie je een immens verschil tussen de blubberige grasbanen van honderd jaren terug en de huidige luchthaven Schiphol Airport, waar je, als je wilt, morgen al naar Indonesië kan vliegen. Iets wat vroeger wel anders was; dezelfde reis duurde destijds wel drie, bijna vier, dagen!

“Schiphol en de Haarlemmermeer hebben samen iets gemaakt wat boven Nederland uitstijgt. En we groeien nog steeds”, zegt Van den Berg, “Het is ook een nieuw begin. Het is ook nu weer pionieren”, sluit hij zijn verhaal af, “En laten we met deze tentoonstelling de pioniersgeest tot leven wekken.”

Vliegtuig. Beeld: Aviodrome

Niet in de boom

“Ready voor take off. Mag ik u uitnodigen? Nu mag u ook echt even vliegen om de tentoonstelling te openen. Laten we proberen er zoveel mogelijk in de boom te krijgen. En hoe meer, hoe beter”, wordt aangekondigd na een muzikaal intermezzo van een stewardess die al dertig jaar werkt voor KLM. Ze laat in haar anekdotes vallen getrouwd te zijn met een passagier. “Mag dat?” wordt er door een trouwe vliegtuigspotter in de zaal zachtjes aan zijn vrouw gevraagd, waarop deze grinnikend “Ja, dat moet je vragen”, antwoord.

De papieren vliegtuigjes vliegen na het aftellen richting de boom. De tentoonstelling is geopend, maar geen enkel groen, blauw of oranje vliegtuig komt in de boom terecht. En dat is misschien maar goed ook.

Voor het jubileum organiseert Schiphol in 2016 een aantal evenementen, waaronder een reizende fototentoonstelling langs verschillende bedrijven op de luchthaven, een fietstocht en een tentoonstelling in het Amsterdam Museum. De tentoonstelling ‘Mijn eeuw van Schiphol – Bevlogen verhalen uit de Haarlemmermeer’ in het Historisch Museum Haarlemmermeer is te zien tot januari 2017.

Auteur: Liza Koppenrade

Publicatiedatum: 11/04/2016