Het Weeshuis van Purmerend

Een van Purmerends oudste gebouwen is het weeshuis aan de Willem Eggertstraat. Eeuwenlang zaten er kinderen in het weeshuis die onder moeilijke omstandigheden leefden. Veel kinderen werden wees doordat ouders kort leefden, door ziektes en slechte hygiënische omstandigheden. Gelukkig kwam daar later verandering in en werden wezen ook makkelijker opgenomen in pleeggezinnen. Uiteindelijk werd de verzorging van wezen dus overbodig. Het laatste weeskind vertrok in de jaren zestig van de vorige eeuw.

2 min

Het Hervormd Weeshuis van Purmerend in 1974. Beeld: Waterlands Archief.

Initiatief van onbekende gulle gever

In 1630 bepaalde een onbekend gebleven burger van de stad Purmerend in zijn testament dat na zijn overlijden uit zijn kapitaal een huis moest worden gebouwd voor weeskinderen. Het gebouw werd in 1638 gebouwd op de plaats waar eerder het klooster Wateringen had gestaan dat tijdens de Reformatie van 1572 vernield was. In de tijd dat het gebouw werd neergezet moet het een imposant gebouw zijn geweest, langs een stadsgracht en net buiten de stad. Een stadsgracht heette toen een burgwal en de naam van de straat werd dan ook Weeshuisburgwal.

Het Weeshuis in 1726 (gravure door Cornelis Pronk). Beeld: Waterlands Archief.

Aanpassingen en uitbreidingen

Het gebouw van het weeshuis onderging in 1789 een grote verandering. Het werd verbouwd en aangepast aan de voor die tijd heersende bouwstijl. De oorspronkelijke renaissancestijl (met onder andere een trapgevel) werd verlaten. Het dak zoals dat nu zichtbaar is, een dakvlak met drie dakkapellen, is uit die tijd. Toen is ook de gevelplaquette geplaatst boven de toegangsdeur van het weeshuis. In 1837 was er een grote cholera-epidemie in de stad, veel kinderen werden hierdoor ouderloos. Het weeshuis moest dus uitbreiden en er werd omstreeks 1840 een grote vleugel bijgebouwd, om de hoek in de Weeshuissteeg.

Gevelsteen aangebracht bij de herbouw in 1789. Beeld: VHP (Wouter van Waardt).

Regentenkamer is het pronkstuk

De familie Peereboom was de drijvende kracht achter de uitbreiding en de vernieuwing, en te hunner nagedachtenis is hun familiewapen aangebracht. Ook de regentenfamilie Rijnink heeft zichzelf bedacht met een wapen in de Regentenkamer. Deze kamer uit 1791 (rechts naast de voordeur) is het pronkstuk van het weeshuis. De wandschildering, die doorloopt in de deuren, bestaat uit geschilderd behang op linnen en is uniek en van bijzondere klasse.

Regentenkamer met achttiende-eeuwse behangselschilderingen. Beeld: Waterlands Archief.

Weeshuis voor ‘burgerkinderen’

In het weeshuis zaten vooral kinderen van middenstanders en beter gesitueerden. Een bepaalde inkoopsom was voorgeschreven. Het werd dan ook het ‘Burgerweeshuis’ genoemd. In de loop van de zeventiende eeuw werd een deel van het gebouw ook gebruikt als ‘gasthuis’, een soort ziekenafdeling.

Rond 1746 zijn de kinderen van het Armenweeshuis samengevoegd bij die van het Burgerweeshuis. De verantwoordelijkheid voor het weeshuis lag bij de burgerlijke gemeente en de Hervormde Gemeente.

Weeshuis in de Willem Eggertstraat (jaren vijftig). Beeld: VHP.

De laatste weesvader, de heer Nooteboom, heeft een belangrijk aandeel gehad in de totstandkoming van de grote verbouwing en restauratie. Op 22 mei 1964 was de feestelijke heropening. In het gebouw is thans een restaurant gevestigd.

Auteur: Wouter van Waardt (Vereniging Historisch Purmerend) / Redactie ONH.