Gooi en Vecht: kunst in Laren

Laren groeide eind negentiende en begin twintigste eeuw uit van boerendorp tot kunstenaarskolonie, waar beroemde namen als Jozef Israëls, Anton Mauve en Piet Mondriaan zich lieten inspireren door het landelijke leven. Wat begon met schilderachtige taferelen, ontwikkelde zich tot vernieuwende stromingen, die tot op de dag van vandaag bewonderd kunnen worden in museum Singer Laren.

3 min

Ontdekking van Laren

Jozef Israëls, een schilder uit de Haagse School, geldt als de ontdekker van Laren. Op een zomerochtend in 1872 stapte hij daar uit de postkoets op de Brink. Hij dronk een kop koffie in ‘De Vergulde Postwagen’ van Jan Hamdorff. Daarna wandelde Israëls het dorp in. Die avond vertrok hij weer. Al snel kwam hij nog een paar keer terug. Het ongerepte heuvelachtige landschap, de klederdracht, de schaapskuddes, de oude scheefgezakte huisjes, de eenvoud en de rust in het ongerepte dorpje hadden diepe indruk op hem gemaakt. Israëls wist ook andere kunstenaars enthousiast te maken voor het Gooise dorp en de dorpen daaromheen, zoals Blaricum en Kortenhoef.

De eerste schilder die in 1883 in Laren bleef wonen, was Albert Neuhuys. Hij schilderde lieflijke taferelen van moeders-met-kroost in oude boereninterieurs. Singer Laren heeft een aantal van zijn werken in de collectie. Zijn naaste buurman, Anton Mauve, legde zich in Laren toe op het schilderen van heidevelden en schaapskuddes. Tussen ongeveer 1890 en 1920 traden honderden binnen- en buitenlandse getalenteerde en minder getalenteerde schilders in hun voetsporen. De Larense School was geboren. Internationaal waren de romantisch-impressionistische schilderijen een groot succes.

Albert Neuhuys, Interieur met strijkende vrouw en naaiend kind, ca. 1854-1914. Collectie Rijksmuseum Amsterdam

Bohemiens in Hotel Hamdorff

In het centrum van Laren staat restaurant Hamdorff. Het staat op de plek van het roemruchte Hotel Hamdorff dat in 1979 werd gesloopt. Dit hotel speelde een centrale rol in de kunstenaarsgemeenschap en daarmee ook in de ontwikkeling van het dorp. Café-eigenaar Jan Hamdorff had al snel de voordelen ingezien van de komst van de kunstenaars. Ze zorgden voor veel omzet in zijn café, betaalden de boeren als die in hun interieur poseerden en hadden behoefte aan mogelijkheden om te overnachten. Bovendien trokken zij weer toeristen aan.

Naast zijn kroegje liet Hamdorff daarom in 1901 een luxueus hotel/restaurant bouwen. Hier moest ook de meest verwende klant zich thuis voelen. Onder de eerste gasten waren de schilder William Singer en zijn vrouw Anna. De handige zakenman Hamdorff ontving niet alleen vele kunstliefhebbers, maar bemiddelde ook bij aan- en verkoop van schilderijen. In 1913 sloeg hij de vleugels nog verder uit. Vlak naast het hotel organiseerde hij een grote schilderijententoonstelling en een zomertuin vol bruisend entertainment. Jarenlang vonden er wilde bohemienfeesten plaats. Hier kwamen schilders, schrijvers en musici van heinde en verre op af.

Hotel Hamdorff in Laren, 1915. Collectie Streekarchief Gooi en Vechtstreek te Hilversum.

Mondriaan in Laren

Niet iedereen voelde zich aangetrokken tot de boerenbinnenhuisjes en de Mauve-heitjes die in de Larense School de boventoon voerden. In het begin van de twintigste eeuw vestigde zich een aantal ‘moderne’ kunstenaars in het Gooi. Zij werden aangetrokken door de ‘bezielde dorpen’ van de Blaricumse christen-anarchisten en de grote theosofische gemeenschap in de regio. De meest bekende van deze groep is Piet Mondriaan: een overtuigd theosoof die tussen 1915 en 1919 in Laren woonde. Hij was onder meer bevriend met schilder Bart van der Leck.

In Laren schilderde Mondriaan zijn eerste geheel abstracte doeken en schreef hij over zijn kunsttheorie ‘De Nieuwe Beelding’ (1917) in het tijdschrift De Stijl. Met deze artikelen wilde Mondriaan aantonen dat de kunstenaar niet afbeeldt, maar weerbeeldt. De kunstenaar was tussenpersoon tussen de toeschouwer en een hogere, onzichtbare, kosmische werkelijkheid. “Men moet de natuurlijke verschijning veranderen, om de natuur meer zuiver te doen zien”, aldus Mondriaan. Hiermee verdween de waarneembare werkelijkheid. Beweging en diepte vermeed hij. Voortaan paste Mondriaan alleen nog horizontale en verticale lijnen toe en beperkte zich tot de primaire kleuren rood, blauw en geel en de ‘niet-kleuren’ grijs, wit en zwart.

De hut van Mondriaan, waar hij zijn eerste abstracte werken schilderde. Foto: Dooyewaard Stichting.

Erfgoedfestival Gooi & Vecht

De samenwerkende musea en erfgoedpartners in Gooi & Vecht organiseren deze zomer voor de derde keer een Erfgoedfestival. Dit keer staan Makers in Gooi & Vecht centraal. Tijdens het festival ontdek je hoe makers met hun creativiteit, vindingrijkheid en originaliteit de regio door de eeuwen heen hebben gevormd en nog steeds vormen. Van 27 mei tot 14 september 2025 kun je genieten van bijzondere tentoonstellingen, erfgoedfietsroutes, maak-ateliers, podcasts en lezingen.