De Nieuwe Hollandse Waterlinie was een belangrijke Nederlandse verdedigingslinie tussen de Zuiderzee en de Biesbosch. Door middel van een netwerk van forten en sluizen moest een groot deel van Holland en Utrecht beschermd worden tegen vijandelijke aanvallen. De sluizen konden omliggende gebieden onder water zetten, waardoor zij onbegaanbaar werden voor de vijand. Vanuit de forten werden kwetsbare plekken in de verdediging beschermd. De Nieuwe Hollandse Waterlinie was tussen 1870-1945 in gebruik.

De Stelling van Amsterdam werd tussen 1880-1920 aangelegd. Ook dit was een bijzonder verdedigingswerk van forten, batterijen, dijken en sluizen. Militairen konden de toegang tot de hoofdstad blokkeren door de omliggende gebieden onder water te zetten. Tot de uitvinding van nieuwe militaire technieken en de komst van het vliegtuig bleef Amsterdam zo beschermd tegen invallen van vijanden. Onder de naam 'Hollandse Waterlinies' staan de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam nu samen op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.

Laatste toevluchtsoord

Hoewel de geschiedenis van het Fort Hinderdam teruggaat tot de vijftiende eeuw, werd dit forteiland pas in 1913 aan de Stelling van Amsterdam toegevoegd. Het fort dankt zijn naam aan een oude dam met sluizen in de Vecht, die regelmatig voor opstoppingen en aanvaringen zorgde. Vanwege de ergernissen die dit veroorzaakte bij de scheepvaart, kreeg de dam de naam Hinderdam. Het forteiland verdedigde beide oevers van de Vecht.

Net als andere forten in het Zuidoostfront behoorde het Fort Hinderdam eerder tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De vestingen Weesp en Muiden waren al in 1892 aan de Stelling toegevoegd. Het Fort Uitermeer volgde net als het Fort Hinderdam in 1913. Zo schoof de verdedigingslijn naar het oosten op. Waar de Nieuwe Hollandse Waterlinie alleen een verdedigingslinie was, was de Stelling van Amsterdam het nationaal reduit . Wanneer alle andere linies door de vijand veroverd waren, zou de Stelling het laatste toevluchtsoord voor het koningshuis, het leger en de regering zijn.

Forteiland

Het eiland waarop het Fort Hinderdam staat, werd in de zeventiende eeuw aangepast tot forteiland. In 1629 kreeg het eiland een schans en in 1673 werd er een fort met bastions op het eiland gebouwd. Tot in de negentiende eeuw behield het fort zijn vorm. In 1848 kreeg het forteiland een wachthuis, dat bestond uit een hoofdgebouw met drie grote gemetselde gewelven en twee vleugels. In het hele gebouw zaten schietgaten , waarachter geschut opgesteld kon worden.

Vanwege de ontwikkeling van moderne wapens met meer vuurkracht, werd het gebouw in 1879-1880 versterkt. De gracht rondom het fort werd drooggemaakt en de schietgaten werden gedicht. Op het dak kwam een dikke laag zand die granaatinslagen moest dempen. Ook kreeg het fort een bomvrije remise als schuilplaats voor geschut met een ondergronds magazijn voor kruit.

Mobilisatie en aanpassing

De Stelling van Amsterdam is nooit gebruikt om oorlog te voeren. Wel is de Stelling één keer in staat van verdediging gebracht. Dit gebeurde bij de mobilisatie voor de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). In het wachthuis verbleven toen 67 militairen. Na 1922 keerde dit fort en anderen terug naar de Nieuwe Hollandse Waterlinie (Oostfront Vesting Holland) en werd een tweede keer gemobiliseerd in aanloop naar de Tweede Wereldoorlog, in de zomer van 1939. Door de politieke spanningen in de jaren 1930 was het Fort Hinderdam al versterkt met een kazemat van gewapend beton , waar een kanon werd opgesteld. In 1939 werden ook drie betonnen groepsschuilplaatsen aangelegd die beter bestand waren tegen bombardementen dan de oude gebouwen. Deze boden inmiddels nauwelijks bescherming meer tegen moderne wapens.

Leven op het fort

Dankzij de verhalen van soldaten kunnen we ons iets voorstellen van het dagelijks leven op het fort. Soldaat Jan Prins, geboren in 1911, werd tijdens de mobilisatie van 1939 naar het Fort Hinderdam gestuurd. Zijn voornaamste taak was het aanleggen van loopgraven . Met zo’n 200 andere militairen, waaronder opvallend veel Friezen, moest Jan Prins het fort gereed maken voor de naderende invasie van het Duitse leger. Zoals uit het filmpje hieronder blijkt had Jan een goede band met de kok, een werknemer uit zijn bakkerij. Deze kok stopte hem regelmatig extra pakjes boter toe, die hem het leven aangenamer maakten. Jan had, zoals hij het zelf noemt, een “lui leven” op het fort. Met name het zwemmen en vissen in de Vecht in de warme nazomer, maakten het soldatenleven zeer draaglijk.

Verborgen in het landschap

Het forteiland is inmiddels door begroeiing overwoekerd. Zelfs voor wie met een bootje over de Vecht vaart, is het Fort Hinderdam moeilijk te herkennen. Door zijn geïsoleerde locatie in de bochten van de Vecht, is het eiland een veilig leefgebied voor bijzondere flora en fauna. Onder andere het zeldzame zomerklokje, verschillende soorten vleermuizen en de ijsvogel zijn hier te vinden. Het forteiland is eigendom van Natuurmonumenten. Alleen tijdens speciale excursies is het toegankelijk voor publiek.

Auteur: Jephta Dullaart (2012). In 2024 herzien door de redactie van Oneindig Noord-Holland.

Meer informatie

Meer informatie over het Fort Hinderdam is te vinden op de volgende websites:

• Natuurmonumenten
• UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies
• Stelling van Amsterdam, een stadsmuur van water

Publicatiedatum: 22/05/2024