De Bonte Hen is niet de eerste molen op deze plek. Enkele eeuwen geleden stond hier een houtzaagmolen met de naam ’t Hentje aan de Kalverringdijk. Die oorspronkelijke molen werd vermoedelijk in of kort na 1693 afgebroken en naar een andere locatie verplaatst, want in dat jaar werd hij te koop aangeboden. Na de afbraak van de houtzaagmolen werd op diezelfde plek een oliemolen gebouwd, met als belangrijkste functie het persen van olie uit zaden: De Bonte Hen, ook wel De Kip genoemd.

Loders-Croklaan

De geschiedenis van De Bonte Hen is nauw verweven met het Zaanse oliebedrijf dat later Loders-Croklaan zou worden (tegenwoordig Bunge). De oorsprong van dit bedrijf ligt bij koopman Theunis Crok, die in 1843 oliemolen De Engel kocht en een handel in plantaardige oliën begon. Zijn onderneming groeide snel met de aankoop van meerdere oliemolens, waaronder De Bonte Hen. Na zijn overlijden zetten zijn zoons Jan en Dirk het bedrijf voort en moderniseerden zij De Engel tot een stoomolieslagerij. Aan het eind van de negentiende eeuw splitste het familiebedrijf zich in Crok & Laan en de firma T. Crok. Hoewel veel molens werden verkocht, bleef De Bonte Hen nog enige tijd dienstdoen als proefmolen voor het testen van olieopbrengst.

Met de komst van laboratoriumonderzoek rond 1912 was proefmalen niet langer nodig en werd de molen verhuurd, onder meer voor de verwerking van cacao-afval. De Bonte Hen bleef malen tot 1927, een lange periode voor een molen. Daarna kwam hij buiten bedrijf. In 1935 werd zelfs het bovenste gedeelte van de molen afgebroken, alleen de onderbouw en de molenschuur bleven staan. Deze werden jarenlang gebruikt als pakhuis voor de opslag van allerlei goederen. In 1973 kwam een keerpunt voor de vervallen Hen, toen vereniging De Zaansche Molen het restant aankocht. Het was hoog tijd voor een opknapbeurt.

Restauratie en herbouw

Met behulp van een actie werd een bedrag van zo’n ƒ 175.000 opgehaald. Donateurs konden ‘Certificaten van Deelnemerschap’ kopen, waarmee ze 25 jaar eigenaar werden van een onderdeel van de molen. Jaarlijks mochten zij het onderdeel komen bekijken en inspecteren op de gehouden schouwdag. Dankzij deze actie én een forse overheidssubsidie kon de restauratie van start gaan. Die vond verspreid over meerdere jaren plaats. Het achtkant, de kap, de roeden en andere onderdelen werden herbouwd, waardoor de molen eind 1975 weer draaivaardig was. Bij de restauratie zijn ook onderdelen hergebruikt: zo kwamen de bovenas en de roeden van molen De Koperslager, die in 1964 was afgebrand.

Tussen 1977 en 1979 werd ook het oliewerk – met voor- en naslag, vuisters, stampers en de kantstenen – gereconstrueerd. Hierdoor kon de molen weer op authentieke wijze lijnolie produceren. Later, in 2016, kreeg de molen nog een belangrijke opknapbeurt: de unieke oliekelders uit de zeventiende eeuw en de fundering werden vernieuwd. Het historische karakter van De Bonte Hen was weer helemaal teruggebracht.

Huidige functie

Molen De Bonte Hen is een achtkante stellingmolen, die ingericht is oliemolen. Ook is er een pletterij aanwezig, afkomstig van de naburige oliemolen De Os. Op zolder bevindt zich bovendien een harenmakerij: hier worden ‘haren’ gemaakt, de persmatten die een onmisbaar onderdeel vormen binnen het productieproces van oliemolens. De Bonte Hen heeft dankzij deze inrichting grote historische waarde. Volgens het rijksmonumentenregister is hij van algemeen belang vanwege zijn rol als door wind aangedreven oliemolen en vanwege de originele oliekelders, die zeldzaam zijn in Nederland.

Tegenwoordig werkt molen De Bonte Hen samen met Rigo Verffabriek, een familiebedrijf uit IJmuiden. De lijnolie die de molen uit lijnzaad ‘slaat’, wordt gebruikt als bindmiddel in hun TOPLIN en ROYL verfsoorten. Deze milieuvriendelijke lijnolie standverf is perfect geschikt voor monumenten, waar vaak nog steeds volledig intacte lagen lijnolieverf worden teruggevonden van honderden jaren oud. Het vlas voor de lijnolie wordt speciaal voor Rigo Verffabriek geteeld in Hoofddorp en daarna naar de Zaanse Schans vervoerd om door De Bonte Hen verwerkt te worden. Een duurzaam proces dat laat zien dat de oude molentechniek tegenwoordig nog steeds relevant is.

Bezoek de molen

Vereniging De Zaansche Molen, die nog altijd eigenaar is van de molen, zet zich in om de molen draaiend te houden, natuurlijk met behulp van vrijwilligers. De molen is van maart tot oktober geopend voor bezoekers van de Zaanse Schans en voor schoolgroepen.

Molen De Bonte Hen in de spotlight

In het kader van het 100-jarige jubileum van Vereniging De Zaansche Molen wordt elke maand één van de molens uitgelicht. In december staat molen De Bonte Hen op de Zaanse Schans in de spotlight. Op 6 december kun je een unieke rondleiding door de molen volgen en op 20 december vier je er kerst met koek en zopie, pannenkoeken en het speciale Kip Kerstkoor.

Om te vieren dat de molen dit jaar 50 jaar weer draait na de grote restauratie, is er ook een nieuwe tentoonstelling gemaakt in de molenschuur. De verjaardag van De Bonte Hen wordt op 13 december gevierd. Kijk voor meer informatie op de website van De Zaansche Molen.

Tekst: Sarah Remmerts de Vries

Bronnen:

• De Zaansche Molen.
• Molendatabase.
• De Hollandsche Molen.
• Rigo Verffabriek.
• Beeldbank De Zaansche Molen.

Publicatiedatum: 01/12/2025