Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

De vulpen, een allesbehalve inktzwarte geschiedenis

Boodschappenlijstjes en andere notities maken we meestal met een balpen, maar een eeuw geleden schreven mensen nog met een vulpen, die je zelf met inkt kon vullen. De redactie van Oneindig Noord-Holland dook in de geschiedenis van de Parker vulpen.

Een vulpen is een pen die een reservoir met vloeibare inkt bevat dat de gebruiker steeds opnieuw kon vullen. Vroeger gebruikte je daar een inktpot voor, later kwamen er kant en klare inktpatronen. Voordat de vulpen zijn intrede deed, moest je tijdens het schrijven je pen regelmatig in een inktpot dopen. Ja, dat waren nog eens tijden.

Advertentie voor de Parker Jointless fountain pen, gepubliceerd in 1898. Beeld via Wikimedia Commons.

Vanaf 1880 begon men vulpennen in grote hoeveelheden te produceren. De Amerikaanse producent Waterman bedacht een systeem, waarbij de inkt zonder onderbrekingen naar de penpunt kon vloeien. Aanvankelijk was het vullen van een vulpen nogal een gedoe, omdat je de inkthouder open moest schroeven en de inkt erin laten druppelen. Dat leidde maar al te vaak tot geknoei, en vieze handen. De Franse onderzoeker Perraud vond daar wat op. In 1927 bedacht hij een glazen inktpatroon. Sindsdien zijn er vele innovaties geweest, met name van de firma Parker, die we dan ook regelmatig tegenkomen in advertenties in Noord-Hollandse kranten uit het begin van de vorige eeuw.

American homes and gardens, 1912. Beeld via Wikimedia Commons.

Een geliefd geschenk

Vulpennen waren in die tijd een geliefd geschenk bij jubilea en andere heugelijke gebeurtenissen. Als agent van politie J. Jelsma in de zomer van 1936 in het zonnetje wordt gezet omdat hij 25 jaar in dienst is van het Zaanse korps, krijgt hij voor bewezen diensten zowel een barometer als een vulpen. En als J. Smit in september van datzelfde jaar wordt gehuldigd omdat hij veertig jaar winkelbediende-pakhuisknecht is bij kruidenier Simon de Wit in Wormerveer, biedt de directie hem zowel een gouden horlogeketting als een vulpen aan. In dezelfde plaats viert Ziekenvereneeniging Samenwerking het zestigjarig bestaan. De meeste bestuursleden krijgen een vulpen, alleen de secretaris krijgt een bureaustoel. Dat is dan weer jammer.

Maar dat niet alleen. Wie aan een wedstrijd meedoet, kan vaak een vulpen winnen. In 1933 organiseert De Zaanlander een wedstrijd waarbij je raadsels op moet lossen. (Wie heeft tanden en kauwt nooit? De zaag!).  De firma Wijnberg stelt voor de prijswinnaars een vulpen met gouden pen beschikbaar. Dezelfde krant heeft ook een kinderrubriek, waarin Tante Ma aan Aafje uit Krommenie schrijft: ‘Ik kan best zien dat je een nieuwe vulpen hebt gekregen, je hebt je brief zo mooi geschreven.’

Directeur J. Schippers overhandigt de scheidende procuratiehouder C. van Vreeden van de Twentse Bank een vulpen. Vervaardiger: Vervaardiger C. de Boer (1918-1985). Noord-Hollands Archief / Collectie van foto’s en negatieven van Fotopersbureau De Boer te Haarlem, Inventarisnummer 2225.

Een kleinood

Kortom, bijna iedereen schreef in die tijd met een vulpen, dus raakte je ze ook wel eens kwijt. In de rubriek Gevonden voorwerpen kom je dan ook regelmatig vulpennen tegen. Tevens werden er annonces geplaatst door mensen die hun kleinood waren verloren. ‘De vinder wacht een beloning.’

Vulpenspecialist Dantuma in de Haarlemse Zijlstraat 90 had in die tijd een aardige promotie-actie, waarbij je het aantal punaises moest raden dat op een reclamebord was geprikt. Het waren er welgeteld 2632. Mevrouw J.C. Beekes zat er met 2628 punaises het dichtst bij en won daarmee een Osmia-vulpenhouder.

Hilversum beschikte in die tijd zelfs over een heus Vulpenhuis, in de Kerkstraat 14. Ze hadden een sortering van maar liefst 50 verschillende soorten vulpennen, voor elke hand en beurs eentje. ‘Reeds voor Fl 2,50 koopt ge een 14 karaats gouden pen.’ ‘Ge kunt rustig uitzoeken en probeeren.’

Bij ’t Gooische Boekhuis in de Hilversumse Havenstraat 25, kon je zelfs uit honderd ‘vulpenhouders’ kiezen. ‘Ze schrijven als een potlood, maar dan met inkt.’ Je kon ze wel acht dagen op proef krijgen. Een van de vulpennen waar de firma mee adverteerde, was de Inkograph, ‘de vulpen met een inktkraan.’ Dat voorkwam dat zo’n ding ging lekken en dat je dan zou uitroepen: ‘Bah, weer een klad op mijn werk!!’. En oh ja, de meeste boekhandels beschikten over een eigen ‘vulpen-reparatie-inrichting.

Kantoorboekhandel Dantuma met uithangbord ‘Vulpen-dokter’,  Zijlstraat 90, 1946. Vervaardiger: W.J. van Borselen (1914-1965). Noord-Hollands Archief / Beeldcollectie van de gemeente Haarlem, Inventarisnummer 15184.

Al voor 75 ct

Vulpennen kon je destijds al voor 75 cent krijgen, maar een beetje liefhebber kocht natuurlijk  ‘een Parker’, zoals vulpennen van die firma werden genoemd. Neem nou de Parker Duofold, waar de Gebroeders Rikkers – een groothandel in vulpennen, met een vestiging in Amsterdam – in juni 1933 mee adverteerden in de Nieuwe Haarlemsche Courant. Je had zo’n pen al voor 15 gulden. De luxe-uitvoering was zeven gulden duurder, maar dan had je wel een pen die ‘zonder moeite over het papier glijdt en die U de sensatie zal geven dat U met plezier schrijft.’

Parker Duofold pennen, advertentie uit 1920. Beeld via Wikimedia Commons.

Bij de duurdere vulpennen kreeg je meestal een verzekering, want de Parker Duofold werd gratis vervangen in geval van verlies of diefstal. De garantie gold voor twee jaar en als je wilde, kon je voor zestig cent je handtekening op de onbreekbare houder laten graveren, ‘hetgeen Uw Vulpen een persoonlijk cachet geeft.’

Die onbreekbaarheid was een selling point, zo lijden we af uit een alleraardigste tweespraak in een advertentie voor de vulpennen van Parker. Heer 1: ‘Ik heb net m’n vulpen laten vallen – totaal in stukken! Heer 2: ‘Wil je daarmede zeggen, dat je een breekbare vulpen bezat?’ Heer 1 vindt dat maar een rare vraag: ‘Welke vulpen breekt niet, als hij op steen valt?’ Maar heer 2 geeft het enige juiste antwoord: ‘Wel, een Parker Duofold, natuurlijk! Ik heb er een sedert jaren. Het is de eenige vulpen, welke onbreekbaar is!’. Heer 2 is nu helemaal om en roept opgetogen: ‘Een pracht idee!’ ‘Dank je wel! Ik ga vandaag nog een Parker Duofold koopen!’

Links: ‘Ik zou over gelukkig zijn met een Parker vulpen voor St. Nicolaas’, advertentie voor de Parker Vacumatic uit de Nieuwe Haarlemsche Courant van 22 november 1935. Rechts: Advertentie voor de Parker Duofold uit de Nieuwe Haarlemsche Courant van 22 november 1934.

Parker Vacumatic

Maar het was toch vooral de Parker Vacumatic die voor een grote sensatie zorgde. De Vacumatic was namelijk een vulpen ‘waarnaar de wereld heeft uitgezien,’ zo schepten de Gebroeders Rikkers op. Het was dan ook niet voor niets de pen die het meest werd nagemaakt. Het was namelijk een vulpen, die maar liefst 102% méér inkt bevatte dan zijn voorgangers. De firma Parker had er 14 ‘verouderde’ onderdelen uit gehaald, waardoor er meer ruimte overbleef voor de inkt.

Bovendien was de vulling doorzichtig, al moest je daar wel iets voor doen. ‘Deze prachtige creatie (in verschillende parelmoerachtige kleuren) wordt doorzichtig, wanneer men haar tegen het licht houdt en vertelt U uren van te voren, wanneer het reservoir bijgevuld moet worden.’ Maar was de pen eenmaal bijgevuld, dan kon je er minstens 12.000 woorden mee schrijven, zo beloofde de firma Parker, al zullen maar weinigen dat hebben bijgehouden. Kortom, de Vacumatic was een niet krassende wonderpen en je kreeg er maar liefst 25 jaar garantie op.

Parker Vacumatic, circa 1941. Beeld via Wikimedia Commons, vervaardiger M Dreibelbis, CC BY 2.0

Je kon er bovendien op twee manieren mee schrijven, normaal en dun. De bovenkant gebruikte je voor het gewone schrijfwerk, de onderkant voor ‘kleine notities en cijferwerk.’ En dat kunnen die blauwe Big Ballpoints van tegenwoordig nou weer nèt niet.

Auteur: Arnoud van Soest

Voor dit artikel werd gebruik gemaakt van het digitale krantenarchief www.delpher.nl

Omslagfoto: Een Parker Sonnet pen in een doos. Beeld via Wikimedia Commons, vervaardiger: snowmanradio.

Publicatiedatum: 23/05/2024

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.