In de periode tussen beide wereldoorlogen werd het fort gedeeltelijk verbouwd tot munitieopslagplaats. Meteen na de Tweede Wereldoorlog werden er voor een korte periode ‘foute Nederlanders’ opgesloten. Begin jaren tachtig werd de opslag van wapens ingewisseld voor die van wijn. Voor deze functie was uitbreiding van de opslagruimte noodzakelijk. In 1996 werd de aarden wal voor het hoofdgebouw afgegraven en vervangen voor moderne opslagruimten. Deze werden opnieuw bedekt met een laag zand en voorzien van gras. De ingrijpende aanpassingen aan het fort zijn hiermee deels aan het oog onttrokken. Alleen de extra toegangsweg tot het forteiland en het laad- en losstation aan de achterkant verraden de aanpassingen die noodzakelijk zijn voor de moderne tijd.

Ongebruikelijke fortgebruikers

Direct na de bevrijding in mei 1945 werden op het fort politieke delinquenten opgesloten. Deze groep bestond uit NSB-ers en andere landgenoten die tijdens de Tweede Wereldoorlog met de Duitse bezetter hadden gecollaboreerd. In de zomer van 1945 zaten zo’n 300 mannen gevangen (in Fort bij Edam zaten enkele NSB-vrouwen opgesloten). De omstandigheden waaronder deze ‘foute Nederlanders’ werden gevangen gehouden, waren zeer slecht. Vernedering, mishandeling, ziekten en honger waren eerder regel dan uitzondering. In de loop van 1947 kwam een einde aan het gebruik als bewaringskamp, hoewel er al bouwkundige aanpassingen waren uitgevoerd. Over deze periode is niet veel bekend en de meeste ex-gevangenen hebben weinig ruchtbaarheid gegeven aan hun interneringstijd, vaak uit schaamte.

Afgraven van de aarden wal

Om aan de eisen van moderne logistiek en transport te voldoen is het fort in 1996 ingrijpend verbouwd, hoewel dit vanaf de buitenkant hoegenaamd onzichtbaar bleef. De aarden wal waarmee het fort aan de bovenkant en achterzijde was bedekt, beschermde vroeger het gebouw tegen de inslag van granaten. Deze dikke zandlaag werd aan de achterkant afgegraven om plaats te maken voor nieuwe opslagloodsen en een laad- en losdok. Nadat de moderne voorzieningen waren ingebouwd, is de oorspronkelijke zand- en aardlaag over de nieuwbouw terug gelegd. Het fort heeft hiermee de deklaag van gras, die zo typisch is voor alle forten van de Stelling, weten te behouden.

Bij de overgang tussen het oude fort en de nieuwe opslagruimte is de dikte van de originele betonnen muren goed te zien. Dan begrijp je pas wat een enorm massief bouwwerk zo’n fort eigenlijk is!

Wijnen in plaats van munitie

Een veel vrolijker noot aan de geschiedenis van het fort, werd toegevoegd in de jaren tachtig. Na enige decennia als munitieopslag dienst te hebben gedaan, werd het fortterrein gekocht door de wijnhandel Bart. De firma was al in de regio actief en gebruikte Fort bij Spijkerboor vanaf midden jaren zeventig voor de opslag van wijnen. In 1982 verhuisde de wijnhandel naar Benoorden Purmerend.

Kennelijk lenen forten zich goed voor de opslag en verkoop van wijnen. Door de dikke betonnen muren beschikken de forten over een constante temperatuur tussen de 11 en 15 graden, een ideale temperatuur om wijnen in te bewaren. De forten kennen een behoorlijk hoge luchtvochtigheid wat erg gunstig is voor het bewaren van wijn. Tot 2007 zat in Fort bij Edam eveneens een wijnhandel. In het Fort Waver-Amstel worden nog steeds dagelijks wijnflessen ontkurkt door de daar gevestigde wijnimporteur.

Bijzondere ambiance

Naast de constante temperatuur en luchtvochtigheid is het vooral de bijzondere ambiance van de gewelfde vertrekken die een sterke verbinding oproept met oude wijnkelders. Waar eens munitie werd opgeslagen, liggen nu bijzondere wijnflessen. De geschiedenis van het fort geeft een extra laag aan de belevenis van de bezoeker van een wijnproeverij. Historische details verhogen de uitstraling en vormen de opmaat voor een mooi verhaal. Het respect voor het fort en zijn geschiedenis van de eigenaren blijkt ook uit het feit dat tijdens wijnproeverijen hier aandacht aan wordt besteed.

Nieuwe doelgroepen

Het interessante aan nieuwe functies in de oude forten is dat een geheel nieuwe doelgroep in aanraking komt met de Stelling van Amsterdam. De aandacht voor dit bijzondere werelderfgoed blijft zo niet alleen beperkt tot cultuurhistorici, monumentenzorgers en ‘fortengekken’ , maar wordt hiermee aanzienlijk verbreed. In de 30 jaar tijd dat de wijnhandel zijn intrede nam in het fort is er veel veranderd. Begin jaren tachtig gaf niemand iets om de oude forten en mocht er van alles mee gebeuren. Met de aanwijzing tot werelderfgoed in 1996 veranderde dit radicaal. Er kon bij wijze van spreken geen spijker in de muur geslagen worden zonder toestemming. Inmiddels is het beleid gericht op ‘behoud door ontwikkeling’: door nieuwe gebruikers en functies behouden de stellingforten hun betekenis, zowel in economisch als in cultuurhistorisch opzicht. Bij Fort benoorden Purmerend is dit goed gelukt, waardoor er uiteindelijk meer met (champagne)kurken is geknald dan met kogels.

Tekst: Jephta Dullaart

Meer informatie

Meer informatie over Fort benoorden Purmerend kunt u vinden op de volgende websites:

• Wijnimport Bart
• Hollandse Waterlinies

Publicatiedatum: 09/05/2012