Binnenkijker: stolpboerderij in het Nederlands Openluchtmuseum

Voor de serie ‘Binnenkijker’ van Boerderijenstichting Noord-Holland gaat agrarisch erfgoed specialist Anna Groentjes op bezoek bij bijzondere stolpboerderijen. De interieurs verschillen nog meer van elkaar dan de buitenkanten. Bij woonboerderijen zien we de zoektocht naar het toepassen van nieuwe functies, op basis van de oorspronkelijke indeling. Deze keer reist Anna af naar het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem, waar een West-Friese stolpboerderij als toonbeeld staat te schitteren op het terrein.

4 min

Opening van het Nederlands Openluchtmuseum

Eind van de negentiende eeuw veranderde niet alleen in Noord-Holland de wereld razendsnel. In heel Nederland kwamen ambachten en tradities onder druk te staan. Met de toenemende industrialisatie stond de toekomst centraal en veel boerderijen gingen verloren tijdens deze vlucht naar voren. Een aantal particulieren waren bezorgd over deze ontwikkeling en richtten in 1912 de Vereeniging ‘Het Nederlands Openluchtmuseum’ op. Het voormalige landgoed De Waterberg was de perfecte plek en de stichters van het museum pachtten circa 31 hectare van het voormalige landgoed en brachten direct zes bouwwerken over uit andere delen van Nederland. Twee gebouwen van het landgoed werden onderdeel van de collectie; de witte boerderij en de daarachter gelegen dubbele arbeiderswoning. Op 13 juli 1918 opende het museum haar deuren.

Foto: Anna Groentjes, 2024.

Een turbulente geschiedenis

Het museum maakte in de ruim 100 jaar van haar bestaan het nodige mee. Brandbommen van de Duitsers legden de Zaanse buurt in het begin van de Tweede Wereldoorlog plat. Maar het museum was ook een opvangplek voor enkele honderden evacuees na de Slag om Arnhem. Verzetsstrijder Anton Zwiers werd er geëxecuteerd en er werden twee baby’s geboren. Na de oorlog breidde het museum zich uit. Met onder andere de stolpboerderij waar we bij deze Binnenkijker op bezoek gaan. Het museum dreigde eind jaren 1980 nog te sluiten door drastische bezuinigingen. Door verzelfstandiging van stichting ‘Het Nederlands Openluchtmuseum’ en te blijven kijken naar wat de bezoekers dichter bij de geschiedenis dan ooit kan brengen bleef het museum actueel.

Foto: Anna Groentjes, 2024.

West-Friese stolpboerderij uit 1745

Op het terrein van het museum merk je direct dat het museum meer is dan statisch kijken naar de geschiedenis. Alleen al de geur van het houtvuur dat knapperend brand in de prachtige Hoes bij de entree maakt dat je direct op bezoek bent bij het Twentse gezin. De stolpboerderij waar ik natuurlijk meteen heen wil staat iets verderop op het terrein met de zijgevel als eerste te zien. De koeraampjes prijken keurig onder de ruime dakspiegel van stolpboerderij die zijn oorsprong had op de grens van Noord en Zuid-Scharwoude. De familie Van Twuyver bouwde de West-Friese stolpboerderij in 1745 op de Dorpsstraat 107, tegenwoordig het adres van het woonhuis Puurt wat Zuurt op de Dorpsstraat 492.

De laatste bewoners van de stolpboerderij: Jan en Betje van Diepen. Beeld via Anna Groentjes.

Van Noord-Scharwoude naar Arnhem

De laatste bewoners, Jan en Betje van Diepen verlieten de boerderij in 1948 voor een kleine tuinderij in de Schermer en de boerderij werd minutieus ingepakt voor vervoer naar Arnhem. Er was wat achterstallig onderhoud, vooral aan het houtwerk en het rieten dak. De oostgevel was zelfs helemaal ingestort maar het interieur liet goed zien dat de stolp in tweeën bewoond is geweest met fraaie smuigers. De opkamer die dienst deed als secretaire van de eerste bewoner: burgemeester-boer Jacob Van Twuyver, toont de Noord-Hollandse pracht.

Foto: Anna Groentjes, 2024.

Foto: Anna Groentjes, 2024.

Interieur van de stolp

Omdat we te maken hebben met een museumboerderij stap ik geheel tegen mijn gewoontes in, door de voordeur naar binnen. En sta zoals het hoort direct in de lange regel. Al is het wel de sjiekste die ik ooit heb gezien. Met prachtig in zand gedrukte mozaïeken in het stalgedeelte en een glimmende kaasopstelling. Aan de rechterzijde is de nette woonkamer die door de zonnerakken aan de vensters en de leilinden voor de boerderij lekker koel gehouden wordt in de zomer en door de kachel met fraaie smuiger behaaglijk blijft in de winter. Het glas voor de ruimte herinnert je eraan dat je in een museum bent.

Foto: Anna Groentjes, 2024.

Foto: Anna Groentjes, 2024.

In de koegang is een toegang tot het open vierkant waar een Frans gezin met open mond naar de nok staat te staren. De grenen staanders van het vierkant torenen boven hen uit en het jongetje van circa zeven jaar oud kan er geen genoeg van krijgen steeds op de knop te drukken om het licht aan te zetten wat het vierkant extra mooi verlicht. In het verlengde van de koestal is een kaas- en boterkamer ingericht en aan de achterzijde een iets soberdere en ‘modernere’ ruimte dan de voorname voorkamer maar nog steeds met zeer fraaie smuiger tussen twee bedsteden ingeklemd. Rondom heeft de ruimte een lambrisering van fraai tegelwerk.

Foto: Anna Groentjes, 2024.

Een bijzondere locatie

De stolp ligt mooi op zijn bescheiden erf. Achter is nog een pleetje geplaatst. Niet oorspronkelijk van de boerderij maar eentje uit Groet en tussen 1874 en 1880 door metselaar Klaas Oud gemetseld. Bijzonder is de bekroning van het metselwerk met een sierkuifje. Het gebouwtje dreigde verloren te gaan en is via tussenkomst van het Zuiderzeemuseum in 2009 aan het Openluchtmuseum geschonken. Het staat erbij alsof het altijd al bij de stolpboerderij heeft gehoord. Tevreden ga ik richting de poffertjeskraam in ‘de Zaan’ aan de overzijde van het water.