3 min

Het oudste kerkje

Het oudste kerkje in West-Nederland staat waarschijnlijk in Velsen-Zuid. De eerste keer dat het kerkje opduikt in de geschiedenis is in een oorkonde uit 722 van Karel Martel. Hij schenkt de kerk van Velsen aan de door Willibrord gestichte abdij van Echternach. Dit bewijst dat de kerk een van de oudste van het land is. De Engelmunduskerk behoort hiermee tot de vijf moederkerken van Holland.

De naam Engelmunduskerk heeft de kerk te danken aan zijn vermoedelijke stichter Engelmundus. Engelmundus heeft drie kerken in de gemeente Velsen hun naam gegeven. We weten echter niet zeker of Engelmundus werkelijk bestaan heeft. Volgens de overlevering was Engelmundus actief als missionaris in de achtste eeuw in het gebied dat sinds het vertrek van de Romeinen in handen is van de Franken en de Friezen. Het christendom wint in deze tijd steeds meer aanhang en Engelmundus zou door Willibrord aangesteld zijn om in deze streek het woord van Christus te verspreiden.

De bouw van de kerk. Illustratie: F. Marschall.

De familie Brederode

Voor de elfde eeuw heeft hier een houten kerkje gestaan, dat waarschijnlijk enkele malen verwoest is en vervolgens weer herbouwd. Op een gegeven moment is de kerk opgetrokken uit tufsteen, een zachte steen van vulkanisch materiaal.

Tijdens de archeologische opgravingen in de jaren zestig werd de Brederodekapel gevonden. De mensen die hier begraven zijn, waren leden van de aanzienlijke adellijke familie Van Brederode die vlakbij de kerk op hun kasteel in het huidige Santpoort woonde. Men trof een grafzerk aan waarop een man en een vrouw zijn afgebeeld, waarschijnlijk waren dit Willem I van Brederode († 1285) en Hillegonda van Voorne († 1302).

Een ingekleurde reconstructie van de grafzerk van de Brederodes. Illustratie: F. Marschall.

Een roerige geschiedenis

Rond Engelmundus zijn vele legenden ontstaan. Zo zou de missionaris hebben gebeden voor een bron met geneeskrachtig water. Door deze geneeskrachtige bron zouden in de veertiende en vijftiende eeuw veel mensen wonderbaarlijk genezen zijn. Tot in de achttiende eeuw is het kerkje een toevluchtsoord voor gelovigen met keelaandoeningen en kiespijn.

De Engelmunduskerk is tot de achttiende eeuw een bedevaartskerk. Illustratie: F. Marschall.

Het kerkje heeft een aantal zware tijden moeten doorstaan. Tijdens de Beeldenstorm in 1566 is ook de Engelmunduskerk geplunderd. De Beeldenstorm had een religieuze oorsprong. Men geloofde dat het vereren van beelden verboden moest worden en men baseerde zich daarbij op de tien geboden. Overal in kerken werden daarom de beelden vernield. Tijdens het Beleg van Haarlem (1573) hebben de Spanjaarden de kerk verwoest. Steeds werd het kerkje weer hersteld. De laatste bouwperiode van de kerk dateert uit 1773. Het schip van de kerk is toen uitgebreid. De huidige torenspits dateert uit 1818.

Spanjaarden verwoesten de kerk. Illustratie: F. Marschall.

Restauraties

Al voor de Tweede Wereldoorlog was de kerk aan restauratie toe, na de oorlog was restauratie nog dringender. Het gebouw was op last van de bezetter ontruimd en hierdoor heeft de kerk veel te lijden gehad. Het eerste restauratieplan kon niet worden uitgevoerd omdat er geen subsidie vrijkwam bij de overheid. Uiteindelijk, in 1967, werd een plan goedgekeurd en kon men met de restauratie beginnen. Eind jaren negentig van de twintigste eeuw was herstel opnieuw noodzakelijk geworden. In 2002 werd daarom opnieuw begonnen met een restauratie van het gebouw en op 7 september 2003 werd de kerk met een feestelijke eredienst weer in gebruik genomen.

Download hier het rapport

Noord-Hollandse Archeologische Publicaties-10 : De Engelmunduskerk in Velsen-Zuid Resultaten van het onderzoek van 1945 tot heden.

Publicatiedatum: 02/11/2020