Bataljon van driehonderd vrouwen

‘Kenau Simonsdochter Hasselaer, een zedige doch moedige heldin van voortreffelijke huize, oud 46 jaren, die in het beleg van 1572, met spies en geweer, driehonderd vrouwen tegen de Spanjaarden aanvoerde’. Zo luidt het bijschrift bij een van de tientallen oude afbeeldingen waarop we Kenau zien als struise dame, gewapend met zwaard of hellebaard, soms zelfs met het afgehouwen hoofd van een Spaanse soldaat op de achtergrond. Tijdens de bijna zeven maanden durende belegering van Haarlem door de Spaanse troepen in 1572-1573, zou zij met een bataljon vrouwen de vijand vanaf de stadsmuren hebben bestookt met brandend stro, gesmolten pek en kokend water.

Kenau, Trijn en Magdalena

Er zijn helaas weinig harde bewijzen voor Kenaus rol actieve in de frontlinie. Vast staat wel dat vrouwen en kinderen in de belegerde Hollandse steden meehielpen met de stadsverdediging. Ook Alkmaar en Leiden moesten een dramatisch beleg door de Spanjaarden verduren. Niet toevallig beroemen zij zich ook elk op een eigen verzetsheldin, al hebben de Alkmaarse Trijn Rembrands en Magdalena Moons in Leiden nooit de nationale status van Kenau gekregen. Net zomin als de Utrechtse Trijn van Leemput. De vier vrouwen delen het lot dat er weinig historische feiten zijn om hun heldinnenrol te staven. Maar ook zonder legendes is het levensverhaal van Kenau bijzonder genoeg.

Kordate weduwe

Kenau werd in 1526 geboren in een vooraanstaande Haarlemse familie en trouwde met een scheepsbouwer. Het paar kreeg vier kinderen. Na de dood van haar man in 1562 zette zij de scheepswerf zelfstandig voort. Vast staat dat zij tijdens het Spaanse beleg een voorraad hout leverde aan het Haarlemse stadsbestuur, bestemd voor de bouw van een schip. Dat moest over het Haarlemmermeer contact leggen met de troepen van prins Willem van Oranje, die de stad probeerden te ontzetten. Ook zou zij hebben geholpen bij het herstel van beschadigde verdedigingswerken.

Na maanden van honger en ontberingen werd Haarlem in juli 1573 alsnog door de Spanjaarden veroverd. Kenau moet direct daarna de stad hebben verlaten. Zij verbleef een tijdlang in het Zeeuwse Arnemuiden en kwam pas terug nadat Haarlem weer aan de zijde van Oranje was gekomen. Zij pakte het werk op de scheepswerf weer op en begon een proces tegen het stadsbestuur, dat haar nooit voor het tijdens het beleg geleverde hout had betaald.

Mysterieus einde

Als zelfstandige zakenvrouw vocht Kenau in de loop van haar leven heel wat conflicten uit voor de rechter. Het verklaart mogelijk waarom ze in Haarlem naderhand een slechte naam kreeg. Er gingen zelfs geruchten dat zij en haar dochters zich schuldig maakten aan toverij. In de zomer van 1588 voer de intussen 62-jarige Kenau zelf uit naar Noorwegen om hout in te kopen. Volgens haar dochters werd haar schip op de terugweg overvallen door zeerovers – in ieder geval keerde hun moeder nooit terug van deze reis. Kenaus faam als heldin van het Haarlemse beleg begon pas na haar mysterieuze dood te groeien. Alkmaar en Leiden hebben elk een straat vernoemd naar hun heldinnen Trijn Rembrands en Magdalena Moons. Haarlem eert zijn beroemde inwoonster met drie straten, een brug, een standbeeld, een park – het Kenaupark – en een plein.

Bronnen

Els Kloek, Kenau. De heldhaftige zakenvrouw uit Haarlem (1526-1588), Hilversum 2001.

Publicatiedatum: 15/03/2011