4 min

Sint Willibrordus werd in de jaren twintig van de vorige eeuw gesticht door de katholieke congregatie Broeders van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes. Zij hielpen en helpen al sinds de negentiende eeuw minderbedeelden over de hele wereld aan een beter leven door het bieden van onderwijs, verpleging, de opvang van jeugd, christelijke geestelijke verzorging en godsdienstonderwijs. Zo proberen ze de ongelijkheid tussen verschillende mensen te overbruggen.

Van Vught naar Heiloo

Voordat de broeders optrokken richting Heiloo beheerden zij sinds 1853 al een soortgelijke psychiatrische instelling in het Brabantse Vught. Uit religieuze, financiële en prestigieuze overwegingen naar andere kloosterorden toe werd het werkgebied van de broeders uitgebreid richting het noorden. In zowel Utrecht als in Haarlem klopte de broederschap aan bij de bisdommen. De bisschop van Haarlem reageerde positief op het voorstel.

Landgoed IJpensteijn

Om het gesticht onderdak te bieden werden de landerijen van het voormalige landgoed IJpensteijn aangekocht. Dit grote buitenhuis was tussen 1419 en 1749 in handen van de rijke adellijke geslachten Bardes en Neck, tot het voor afbraak werd verkocht. Dit gebeurde in die periode heel vaak met landhuizen vanwege de economische teruggang. Na de sloop is het landgoed nog tot 1813 in handen van de familie De Vicq, daarna twee generaties van het geslacht De Blocquerie en vervolgens kende IJpensteijn vele verschillende eigenaren, tot de Broeders van Onze-Lieve-Vrouw het perceel in 1927 aankochten.

Dicht bij het dorp

Er werd gezocht naar een locatie die zich dicht bij het dorp Heiloo bevond en uiteindelijk verrees Sint Willibrordus aan de drukke Rijksstraatweg tussen Alkmaar en Amsterdam. Dit was in die tijd best bijzonder, want de meeste instellingen werden ver van de bewoonde wereld gebouwd. De architecten vonden dit geen bezwaar. Zo was de instelling makkelijk te bereiken voor de familie van patiënten, het was gunstig voor de bedrijfsvoering en het station was vlakbij. Ook zorgde de ligging ervoor dat het nieuwe instituut een volwaardige plek in de maatschappij zou innemen. Niet iedereen was blij met de komst van een dergelijke instelling in Heiloo. Zeker het zogenaamde ‘psychopatenasiel’ werd niet met open armen ontvangen.

Een compleet dorp

In 1929 arriveerden de eerste bewoners van de stichting en in 1940, vlak voor de Duitse bezetting, was Sint Willibrordus compleet. De instelling was een heel dorp op zich, met een bakkerij, keuken, schoenmakerij, wasserij, kleermakerij, bibliotheek, mortuarium, werkplaatsen, sportzaal, kerkhof en zelfs twee voetbalvelden voor de eigen vereniging Stabilitas. In die jaren kende de stichting vele mooie en soms roerige tijden.

Leegstand

In 1997 ging Sint Willibrordus op in de grote organisatie GGZ Noord-Holland-Noord. Deze organisatie, die verantwoordelijk is voor psychiatrische zorg, bekommert zich om 420.000 mensen uit de regio. Sinds 2005 is het complex geen klooster meer, de GGZ is verhuisd naar een nieuw kantoor in Heerhugowaard en steeds meer patiënten worden thuis verzorgd. Het complex kwam voor een groot deel leeg te staan. Daarom ging Sint Willibrordus op zoek naar oplossingen. Vele daarvan waren niet zo goed te rijmen met de 250 mensen die nog steeds op het terrein wonen.

De gek van de herbestemming

Bovendien was de herbestemming een langdurig en taai proces. In de tussentijd werden gebouwen tijdelijk beheerd door krakers, wat uiteindelijk niet zo goed bleek te werken. Het complex was veel te groot voor een groepje studenten en ze mixten niet zo goed met cliënten die nog altijd op het landgoed woonden. Gelukkig speelde de Gemeente Heiloo een stimulerende en faciliterende rol in het herbestemmingsproces, door Willibrordus vaak te gebruiken als locatie voor evenementen en door het plaatsen van informatieborden die de bekendheid stimuleren. Het project is vooral een succes geworden door de inzet van voormalig Willibrordus-directeur Nico Adrichem. Hij trok het project met zoveel overtuiging, dat hij de geuzennaam ‘de gek van de herbestemming’ kreeg.

Van gesloten kloostercultuur naar open broedplaats

Uiteindelijk werd de oplossing voor de Sint Willibrordus Stichting gevonden: Het Willibrordus Business Centrum biedt onderdak aan zo’n honderd bedrijven. Ook is er een cultuurkoepel voor concerten en andere bijeenkomsten gesticht in de oude kapel en op het landgoed vind je een theeschenkerij, galerie, kaasmakerij en een vlindertuin. Zo kreeg de ‘omgekeerde integratie’ van Willibrordus handen en voeten: De gesloten kloostercultuur maakte plaats voor een gastvrije broedplaats.

Aan de bewerkstelliging van het Willibrordus Business Centrum ging een heel proces vooraf. Het Steunpunt Monumenten en Archeologie bracht dit verloop nauwgezet in beeld. Ze onderzochten niet alleen de nieuwe functie van het project en het proces, maar benadrukken ook de succesfactoren, lichten de struikelblokken uit en geven als conclusie tips, met als doel inspiratie te bieden voor vergelijkbare herbestemmingsinitiatieven in de toekomst.

Publicatiedatum: 12/12/2017