3 min

De Grote Kerk in Hoorn heeft in haar geschiedenis vele gedaanten gekend. Het eerste kerkgebouw op de plaats van de huidige Grote Kerk werd gesticht in 1369. Het was een eenvoudige houten kerk met rieten dak, gewijd aan de heiligen Cyriacus en Johannes de Doper. In 1405 werd het koor van de houten kerk vervangen door een nieuw stenen transept en koor. Later volgden nog diverse vergrotingen, waardoor het godshuis uitgroeide tot een imposant stenen kerkgebouw – twee keer zo groot als de huidige kerk – met een fraaie toren en een rijke inrichting.

‘Groote Kerk, te Hoorn’, tekening van Pronk, Cornelis (1691-1759). Gemaakt in 1744. Beeld: Provinciale Atlas, Noord-Hollands Archief.

De brand van 1838

In 1838 ging de middeleeuwse Grote Kerk jammerlijk in vlammen op. De brand  was veroorzaakt door de onoplettendheid van een loodgieter die tussen de middag een brandende vuurpot in de dakgoot had laten staan. Van wat eens de trots was van de stad resteerde een ruïne. De kerk werd in 1842-‘44 in ingekorte vorm herbouwd naar ontwerp van de Haarlemse architect K.G. Zocher. Geheel volgens de mode van die tijd kreeg de voorgevel een neoclassicistisch aanzien met vier forse Ionische zuilen die een driehoekig fronton droegen. In 1878 sloeg het noodlot weer toe en brandde ook dit kerkgebouw af, nu na een blikseminslag in de toren.

Tekening van Lamberts, Gerrit (1776-1850), gemaakt in 1838. Beeld: Provinciale Atlas, Noord-Hollands Archief.

Prijsvraag

Op onderstaande foto zie je Grote Kerk na de brand van 1878. Nog herkenbaar is het door Zocher ontworpen klassieke front met vier forse zuilen; het fronton boven de zuilen en de bovenste torengeleding hebben de brand niet overleefd. De zuidgevel rechts is nog middeleeuws.

Voor het ontwerp van de huidige Grote Kerk werd een besloten prijsvraag onder vier architecten uitgeschreven. Na een twijfelachtig verlopen procedure kwam Constantijn Muysken als winnaar uit de bus, met een ontwerp in neo-renaissance-stijl.  Op 15 maart 1881 vond de aanbesteding plaats waarna het werk gegund werd aan aannemer Simon Wit uit Oterleek. De bestaande torenromp werd tot ongeveer 20 meter hoogte hergebruikt en voorzien van een nieuwe ommetseling. Het kerkinterieur kreeg een T-vormige opzet met rondom een galerij.

Bijzonder zijn de bakstenen gevels met siermetselwerk en natuurstenen banden en blokken, aangezien dit niet gebruikelijk is voor een protestants kerkgebouw. Op 4 november 1883 werd de nieuwe kerk ingewijd.

De Grote Kerk na de brand van 1878. Foto: Westfries Archief.

Klokkentoren

De huidige toren werd oorspronkelijk bekroond door een speelse, opengewerkte spits. In 1938-’39 is deze wegens bouwvalligheid vervangen door de huidige, strakke opvolger. Ook werd toen de bovenste klokkenzolder uitgebouwd en voorzien van extra galmgaten om een carillon te kunnen plaatsen. Lang hebben de inwoners er niet van kunnen genieten: vier jaar later liet de Duitse bezetter de klokken weghalen om omgesmolten te worden tot wapentuig. Vijftien kleine klokken werden in 1947 teruggevonden en maken deel uit van het in 1950 geplaatste huidige carillon.

Kerkplein Hoorn. Foto: Gemeente Hoorn.

Huidig gebruik

De Grote Kerk heeft tot de sluiting in 1968 als kerk dienst gedaan. In de jaren zeventig dreigde sloop, maar door particulier initiatief is het gebouw in 1985 gerestaureerd en verbouwd. Het was daarmee één van de eerste kerken van Nederland die werd herbestemd, destijds een spraakmakend project. Het grootste deel van de kerk, het midden- en dwarsschip, werd verbouwd tot winkelcentrum, in de kap kwamen appartementen. De hoge ruimte van het middenschip werd dichtgezet met verdiepingsvloeren. Alleen de toren, als beeldbepalend element in de stad, bleef eigendom van de gemeente.

Publicatiedatum: 04/04/2012