De koekjes van Verkade zijn van oudsher een begrip

Op 2 mei 1886 opende notariszoon Ericus Gerhardus Verkade aan de westzijde van de Zaan zijn Stoom-, Brood- en Beschuitfabriek 'De Ruyter'. De naam 'De Ruyter' was een eerbetoon aan de eerste meelmolen van West Zaandam. Maar uiteindelijk werd het bedrijf, dat inmiddels vele jaren bestaat, bekend onder de naam Verkade.

4 min

Verkade begon met 12 personeelsleden, met wie hij ‘deugdzaam en voedzaam’ brood, krentenbrood en Zaanse beschuit wilde maken. In de loop der jaren kwamen daar nog veel meer producten bij: speculaas, sucadekoek, kaneelbeschuitjes, toast, knäckebröt, ontbijtkoek, wafels en chocolade. Er werden zelfs nog een tijd waxinelichtjes gemaakt.

Boten aan de kade bij de bakkerij van Verkade, 1931.

Hofleverancier

In 1919 stopte hij met het bakken van brood, omdat de lonen voor nachtwerk door een nieuwe arbeidswet te hoog werden om nog broden tegen een concurrerende prijs te kunnen bakken. Vanaf dat moment concentreerde het bedrijf zich op het maken van suikerwerk, borstplaats, bonbons en chocolade. In 1926 werd Verkade Hofleverancier en in 1937 verkaste het alsmaar uitdijende bedrijf naar een nieuwe fabriek aan de Zaanoever.

De wip op het speelveld, 1936. Beeld: Zaans Museum.

De albums

Verkade ontwikkelde zich alras tot een internationaal bekend merk en werd in Nederland vooral bekend om zijn ‘Verkade Albums’, waarvoor Verkade plaatjes over natuur, landschap en natuur bij de producten deed. De bekende bioloog Jac. P. Thijsse en schilder Jan Voerman jr. maakten de meeste van de plaatjes, waarmee uiteindelijk 29 verschillende albums konden worden gevuld. Ze werden een groot succes. Tussen 1905 en 1940 werden er maar liefst drie miljoen exemplaren van verkocht. Zowel de plaatjes als de albums zijn nog steeds een geliefd verzamelobject.

De meisjes van Verkade

Maar minstens zo bekend werden de Meisjes van Verkade, zoals de honderden jonge Amsterdamse meisjes werden genoemd, die elke ochtend met de trein of met de bus naar Zaandam togen om in de Verkade Fabriek te gaan werken. Verkade was namelijk één van de eersten die vrouwen in dienst namen. Vrouwen pakten sneller in en ze braken minder koekjes dan mannen. Bovendien waren ze goedkoper. Op reclameposters uit die tijd viel te lezen: ‘Meisjes, kom werken bij Verkade. En neem gerust je moeder mee.’

Kersen pitten, 1952. Beeld: Zaans Museum.

Mooi servies

Om het vrij eentonige werk te compenseren, richtte Verkade een grote kantine in, waar de werkneemsters in de pauze konden eten, kletsen, breien of lezen. Eten deden ze met mooi servies en bestek, wat voor de meesten een luxe was. Dat kenden ze thuis niet. Als je dat wèl kende, ging je niet in een koekjesfabriek werken. In de zomermaanden konden de dames zich verpozen in een grote tuin met schommel en draaimolen. Verder organiseerde Verkade zomerkampen en beschikte het bedrijf over een eigen drumband.

Goede werkgever

In een interview met de Volkskrant legde oud-werkneemster Marja van Luit uit dat Verkade een goede wekgever was. “Als je een probleem had, loste Personeelszaken het op. Er was een potje voor hulp bij ziekte. Daarnaast droeg het bedrijf bij in de kosten van kunstgebitten, gehoorapparaten en brillen.”

Reclame voor chocoladerepen. Beeld: Zaans Museum.

Met lede ogen

Maar dat werd allengs minder toen het bedrijf begin jaren tachtig een grote reorganisatie doorvoerde en naar de beurs ging. In de zomer van 2001 sloot de chocoladefabriek en bleef alleen nog de koekjesfabriek over. Marja’s man, Jack van Luit, die zijn leven langs als productontwerper voor Verkade had gewerkt, zag dat met lede ogen aan. Met smaak vertelt hij over zijn creaties van gebrande suiker, fijne nootjes, eersteklas marsepein en melkchocolade. ‘Bonbons waren kunstwerkjes bij Verkade.’

Rijksmonument

Maar liefst drie keer, in 2008, 2009 en 2011, mocht de zoetwarenproducent zich met de eretitel ‘Merk van het Jaar’ tooien. In 1990 werd Verkade overgenomen door het Engelse voedingsmiddelenconcern United Biscuits. En in 2003 keerde de firma, die inmiddels 550 mensen in dienst heeft, weer terug naar de Westzijde van de Zaan. Het fabrieksterrein dat ze achter lieten, dat inmiddels de status van Rijksmonument heeft, kreeg een nieuwe invulling met ateliers, showrooms, bedrijven, restaurant, sportschool, hoofdbibliotheek en theater.

Inpakken van Borino-chocolaatjes. Beeld: Zaans Museum.

Gillende meiden

Tot slot de hamvraag: waren de meisjes van Verkade nou ècht van die ondeugende rakkers, zoals de mare ging? Voor het antwoord keren we nog even terug naar het door VK-verslaggever Jaap Stam afgenomen interview uit 2001. “De deur blijft dicht voor die Verkade-hoeren,’ gilden de meisjes van blikfabriek Verblifa in Krommenie in het begin van de vorige eeuw, hangend uit de treinraampjes.”

Maar volgens Jack van Luit was daar geen woord van waar. “Je had dat liedje ‘De meisjes van Verkade, kun je zoenen voor een stuk chocolade.’ Zo zijn die verhalen ontstaan.”

Verkade Paviljoen

Het Zaans Museum heeft een Verkade Paviljoen ingericht, waar men zich ‘in een fabriek uit de vroege twintigste eeuw kan wanen.’ De collectie bestaat uit 9000 foto’s, 1000 affiches, displays, reclame-uitingen, verpakkingen en productiemiddelen, met als pronkstukken de nog werkende biscuit-, waxine- en chocoladeproduktielijnen.