De eerste kroon van Nederland

Wat is een koning zonder een kroon? Dat moet Willem I (1772-1843) hebben gedacht toen hij op 21 september 1815 werd ingehuldigd tot koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Zelfs de eerste koning van Holland - Lodewijk Napoleon - had geen kroon. Maar hoe zag de eerste kroon van het huis Oranje-Nassau er eigenlijk uit?

5 min

Willem I (1772-1843) werd op 30 maart 1814 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam ingehuldigd. Tijdens deze bescheiden ceremonie werd hij benoemd tot Soeverein vorst der Verenigde Nederlanden. Over zijn definitieve titel was op dat moment nog geen besluit genomen.

Na de val van Napoleon werden er met ruim 200 regeringsleiders en diplomaten bijeenkomsten georganiseerd om de vrede in Europa te bewerkstelligen. Zo werden er landsgrenzen vastgesteld en grondwetten ingevoerd. Tijdens dit ‘Congres van Wenen’ werd tevens besloten om de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden samen te voegen tot één koninkrijk.

Aankomst van Willem I voor de inhuldiging, 27 maart 1814. Prentmaker: Ludwig Gottlieb Portman, 1814. Collectie Rijksmuseum, objectnummer: RP-P-OB-65.690.

De inhuldiging van Willem I Frederik als soeverein vorst van Nederland op 30 maart 1814 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam. Staand onder een baldakijn legt Willem Frederik de eed af. Links de dominee op de preekstoel. Collectie Rijksmuseum, objectnummer RP-P-1905-560.

Een paar maanden na de overwinning op Napoleon bij Waterloo (18 juni 1815) vond er een grotere ceremonie voor Willem I plaats, dit keer in de openlucht op het Koningsplein in Brussel. Op 21 september 1815 werd hij daar ingehuldigd als koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Bij de eerste inhuldiging in Amsterdam was er (logischerwijs) geen kroon aanwezig. Voor de plechtigheid in Brussel werden de kroon en andere regalia in haast vervaardigd.

Inhuldiging van koning Willem I te Brussel op 21 september 1815. Staande op een platform in de open lucht legt de koning ten overstaan van het publiek de eed af. Collectie Rijksmuseum, objectnummer RP-P-OB-88.855.

De kroonjuwelen

Een kroon behoort tot de regalia, ofwel de kroonjuwelen. Het is een symbool voor de macht van de koning. Bij de plechtigheid in Brussel werd de nieuwe koning niet gekroond maar beëdigd en ingehuldigd. Dit betekent dat Willem I de kroon nooit op zijn hoofd zou dragen. Dit verklaart ook waarom de heraldische staatskroon eenvoudig was uitgevoerd. Kronen die op het hoofd worden gedragen zijn meestal veel kostbaarder.

Bij een kroning wordt de kroon op het hoofd geplaatst door een religieus leider, waarmee God de koning het recht verleent om te regeren. Omdat in Nederland het volk (en niet God) het koningschap legitimeert, is de kroon bij een inhuldiging slechts op afstand aanwezig.

Willem I staande in de deuropening tegenover een groep van vijf mannen zegt de Nederlandse kroon te willen accepteren maar alleen als er ook een grondwet is. Prentmaker: Van Hemelryck, Jean-Louis Van Hemelryck, Brussel, 1829. Collectie Rijksmuseum, objectnummer RP-P-OB-87.564.

Een kroon van hout?

De kroon van Willem I is gemaakt van verguld koper en versierd met grote gekleurde glasstenen waar zilverfolie achter zit (voor extra schittering!). De band is versierd met een achttal fleurons ofwel bladeren (gestileerde aardbeienbladeren), voorzien van blauwe steentjes. Vanuit deze bloemen lopen acht beugels met parelmotief naar boven. De acht beugels staan symbool voor de adellijke rang van de koning.

Boven op de kroon is een rijksappel (wereldbol) aangebracht met daarop een kruis. De beugelkroon is van binnen bekleed met rood fluweel. Gaten in de onderrand lijken bestemd te zijn om de kroon op een kussen vast te binden. De kroon heeft een doorsnede van 33 centimeter en is daarmee ongeschikt om op het hoofd te dragen.

Portret van Willem I, koning der Nederlanden, met op een kussen de kroon en scepter. Schilder: Joseph Paelinck, 1819. Collectie Rijksmuseum, objectnummer: SK-C-1460

Ondanks dat de correspondentie tussen de koning en de Hoge Raad van Adel in 1814 en 1815 bewaard is gebleven, is er geen rekening van de kroon of andere regalia terug gevonden. Wel is bekend dat Willem I persoonlijk was betrokken bij de vormgeving van de kroon.

Er werd gekozen voor een ontwerp van de voormalig hofleverancier van Lodewijk Napoleon: juweliersfirma Ciovino & gebr. Truffino uit Amsterdam. Uiteindelijk zou de Brusselse vergulder Pierre Meijer het Amsterdamse ontwerp uitvoeren in verguld koper. Samen met de andere regalia – scepter, rijksappel en rijkszwaard – werd de kroon geleverd voor 2150 francs. Alleen de kroon, scepter en rijksappel zijn bewaard gebleven.

Tijdens de Belgische opstand, vijftien jaar na de inhuldiging van Willem I, schreef de Belg Henri de Mérode: ‘De koning droeg op het hoofd een kroon van verguld hout…’. Door deze hatelijke opmerking wordt er soms nu nog steeds in de literatuur vermeldt dat de kroon uit 1815 van hout is gemaakt.

De kroon van Willem I in de tentoonstelling ‘In de ban van goud’ in het Wereldmuseum Leiden. Foto: Judith van Amelsvoort, 2025. Kijk voor een betere afbeelding en meer informatie op: Koninklijke Verzamelingen, Den Haag, objectnummer ZK-1049.

In de (koninklijke) familie

De kroon werd slechts één keer gebruikt voor een inhuldiging. Willem II (1792-1849) liet voor zijn inhuldiging op 28 november 1840 een nieuwe kroon maken. Deze kroon wordt tot op heden gebruikt, ook bij de inhuldiging van Willem-Alexander in 2013.

Desondanks is de eerste kroon uit 1815 nog enkele malen afgebeeld op portretten van de koninklijke familie. Zo ging Wilhelmina er in 1898 mee op de foto en liet ook haar dochter Juliana zich er direct na haar inhuldiging mee fotograferen. Daarnaast werd de kroon ook gebruikt tijdens de begrafenissen van de zus en moeder van Willem I: Louise van Oranje-Nassau (1770-1819) en Wilhelmina van Pruisen (1751-1820). De laatste keer dat de kroon tijdens een koninklijke plechtigheid werd gebruikt was tijdens de begrafenis van Koningin Emma (1858 – 1934), waarbij de kroon op de kist stond.

Auteur: Judith van Amelsvoort

Bronnen: