4 min

Kortstondige viering van nieuwe democratische idealen

In de vorm van een gezamenlijke dans werd de verbroedering van het nederlandse volk gevierd. Rondom de boom gaven mensen van alle rangen en standen elkaar de hand. Gezamenlijk vierde men de vrijheid, gelijkheid en broederschap van de nieuwe samenleving. Al snel bleek echter dat de idealen van de Franse revolutie voor de meeste burgers heel anders uitpakten.

Eerste democratische verkiezingen uit de geschiedenis

In het kielzog van het Franse leger dat in de winter van 1795 ons land was binnengevallen, keerden ook de eerder verdreven patriotten weer terug. Na verdrijving van stadhouder Willem V riepen de nieuwe machthebbers de ‘Bataafse Republiek’ uit. Naar voorbeeld van die van Frankrijk werd een nieuwe grondwet ontworpen met een Nationale Vergadering die bestond uit afgevaardigden uit het hele land. Dit was een grote stap op weg naar een politiek systeem van directe volksvertegenwoordiging. Voor het eerst in Nederland kwam er een democratisch kiesstelsel. Naar onze huidige maatstaven viel het democratische gehalte van deze verkiezingen behoorlijk tegen. Alleen mannen van boven de twintig die niet armlastig waren mochten deelnemen aan deze verkiezingen. Tevens zorgde de nieuwe democratische structuur van het land ook voor een ander politiek bewustzijn. De nieuwe republiek werd meer dan vroeger gezien als één land en niet als een unie van verschillende provinciën, zoals in de zeventiende eeuw.

De Vrijheids-boom te Zaandijk: ingewijd den XIV july MDCCXCV.

Groot feest in Purmerend

Op 15 april 1795 werd uit het mastbos van de heer Frans Alewijn aan de Zuiderweg (Heerlijkheid Vredenburgh) in de Beemster een nieuwe vrijheidsboom gerooid voor op de Kaasmarkt in Purmerend. Er werd een groots feest gevierd met een optocht, die begon met 4 bielemannen met een bijl over hun schouder, dan een aantal grenadiers met hun vaandel. Vervolgens diverse maagden in het wit gekleed met de nationale vlag en daartussen schutters met hun schilden van VRIJHEID, GELIJKHEID en BROEDERSCHAP.

De optocht werd vergezeld door verschillende muzikanten en vele anderen uit de burgerij, die acte de presence gaven. Aangekomen bij de Steenenbrug (de huidige Kaasmarkt) werd rondom de vrijheidsboom gedanst. ’s Avonds werd de boom met 76 lichten versierd. De glazen waren blauw, wit en rood (Franse vlag) gekleurd.Opmerkelijk detail: door de feestelijkheden was de stadskas dermate uitgeput, dat men de ambtenaren en leveranciers niet meer kon betalen.

Economische rampspoed

De lege stadskas van Purmerend bleek een voorbode voor wat ons land te wachten stond. Terwijl de nieuwe machthebbers druk bezig waren met nieuwe vormen van bestuur, verslechterde de economische situatie in de Bataafsche Republiek zienderogen. Met name in de Hollandse steden sloeg de economische crisis hard toe. Als tegenprestatie voor hun ‘bevrijding’ van het land, eisten de Fransen van de Bataafse Republiek grote sommen geld. Hiermee kon Napoleon de vele dure oorlogen betalen die hij overal in Europa uitvocht. Met een astronomische staatsschuld van 1,1 miljard gulden was het land praktisch failliet. Om toch aan de door Frankrijk opgelegde verplichtingen te kunnen voldoen werden directe belastingen naar draagkracht ingevoerd. Het Nederlandse volk ging zwaar gebukt onder deze maatregelen.

Van de zotten

Nadat de vriendschap met Frankrijk dusdanig was bekoeld, bleef de vrijheidsboom niet lang staan in Purmerend.  De boom werd op 6 juni 1802 omgehakt en afgevoerd. Inmiddels was de trotse Republiek afgegleden tot een straatarme vazalstaat van het oorlogzuchtige Frankrijk. Geen wonder dat men na afloop van de Franse tijd heel anders aan keek tegen de vrijheidsfeesten aan het begin van de Bataafse Republiek. Een tekst bij een illustratie uit de 19de eeuwse kroniek van Honijk over de geschiedenis van Purmerend geeft dit zeer treffend weer: “er werd gedanst om dezen boom, door al de patriotten, zij stelden zich aan als zotten”.

Bevrijding van het “Fransche Juk”

Voor waardering van de oprechte democratische idealen van de Fransen en de patriotten was na de val van Napoleon uiteraard geen plek. De ineenstorting van de Hollandse economie, de hoge belastingen en de de militaire dienstplicht waardoor duizenden Hollandse soldaten gedwongen moesten meevechten in het Franse leger, wogen uiteindelijk niet op tegen de verworvenheden van de eerste democratische verkiezingen in ons land, de hervorming van de rechtspraak en invoering van de Burgerlijke Stand. In 1913, een eeuw na de verdrijving van Napoleon en terugkeer van de Prins van Oranje, werd dit heugelijke feit groots gevierd in Nederland. In Purmerend werd voor de gelegenheid speciaal een ereboog opgericht. Het opschrift  “Bevrijding van het Fransche juk gaf aan Nederland groot geluk 1813-1913” laat aan duidelijkheid niets te wensen over.

Verhaal: Redactie Oneindig Noord-Holland (Jephta Dullaart) met medewerking van Jan Dekkers, Vereniging Historisch Purmerend

Publicatiedatum: 22/09/2011