6 min

De Waterwolf

Tot in de Middeleeuwen bestond de Haarlemmermeer uit verschillende meren: het Spieringmeer in het noorden, het Leidsemeer in het zuiden en daartussen het Oude Haarlemmermeer. Tussen de meren lagen veelgebruikte wegen op de smalle landengten. Vooral de Haarlemse dorst naar brandstof (turf) knabbelde aan de randen en de watermassa werd groter en groter. Niet alleen de scheiding tussen de drie meren werd verzwolgen, maar zelfs hele dorpen zoals Haarlemmerwoude en Rietwijk. Het nieuw ontstane meer kreeg dankzij het woeste en onberekenbare karakter de bijnaam De Wrede Waterwolf en was inmiddels een bedreiging voor grote steden als Amsterdam en Leiden.

De Waterwolf moest bedwongen worden. Noordelijk waren al meerdere meren succesvol ingepolderd en het was hoog tijd. De oppervlakte van de Haarlemmermeer was echter een flinke kluif en ook Haarlem en Leiden stribbelden om economische belangen tegen. Het duurde tot na 1840 voordat de drooglegging met de stoomgemalen Leeghwater, de Cruquius en de Lynden werd opgestart. In juli 1852 was het zover en trokken boeren uit het hele land naar de nieuwe polder met zijn zware kleigrond. Vaak bouwden zij hun eigen type boerderij, waardoor de Haarlemmermeer een bijzondere mix van boerderijtypes herbergt.

Foto: Anna Groentjes, 2023.

Familiebedrijf

De Olmenhorst is een van de weinige boerderijen die vanaf de drooglegging in het bezit is van één familie. In 1854 werden de gronden verworven door Stephanus de Clercq (1826-1886), een telg van een Amsterdams koopmansgeslacht en in 2023 is de dagelijkse leiding in handen van de zesde generatie: Amber Elisa, Julius en Liselotte de Clercq. Het familiebedrijf startte als akkerbouwbedrijf, waar rond 1880 fruitteelt bijkwam, en is in bijna 170 jaar uitgegroeid tot het landgoed dat het nu is.

Foto: Anna Groentjes, 2023.

Foto: Anna Groentjes, 2023.

Biologische appel- en perenboomgaard

Ik arriveer op een moment dat Amber Elisa bedrukt door de boomgaard wandelt. De appelbloesemkever heeft een enorme impact op de oogst van dit jaar. Op de Olmenhorst wordt al bijna 25 jaar biologisch geteeld en sinds dit jaar mocht een biologisch middel op basis van koolzaadolie en het plantenextract pyrethrine niet meer worden gebruikt. Het koude voorjaar waarin de kevertjes alle tijd hadden en het gebrek aan bestrijding maken dat de oogst zeker gehalveerd is.

Amber Elisa en haar broer en zus erfden twee jaar geleden De Olmenhorst. Het landgoed omvat 31 hectare biologische appel- en perenboomgaard, een evenemententerrein, een speeltuin, een horeca-uitspanning en diverse winkels, woningen, opslag en werkruimte, ateliers en bedrijven. En waar ik voor ben gekomen: de Grote Boerderij, zoals Amber Elisa de monumentale stolpboerderij met maar liefst drie vierkanten, liefdevol noemt.

Foto: Anna Groentjes, 2023.

Zwerven over het landgoed

Bij binnenkomst via het mandeurtje in de dorsdeuren aan de achtergevel voel je je meteen nietig in deze stolpkathedraal. De staanders torenen tussen de hoog opgestapelde fruitkisten en meteen valt op dat één staander vervangen is. Daan de Clercq van Historisch Bureau De Clercq, kantoorhoudend in de Zwarte Schuur achter de Grote Boerderij, weet te vertellen dat deze indertijd de aardappelopslag in de weg stond en tijdelijk verwijderd was. Gelukkig is de staander inmiddels vervangen door een nieuwe. Amber Elisa is zeer gastvrij, maar ook drukbezet. Ik vervolg mijn weg over het landgoed terwijl zij zich weer met andere dringende zaken bezighoudt en ook Daan gaat weer door met werken.

Foto: Anna Groentjes, 2023.

En wat is het een feest om over het landgoed te zwerven. Ik begin weer bij de poort en wandel over de voorname oprit omzoomd met lindenbomen. De boerderij uit 1894 is niet de eerste boerderij op het landgoed. De eerst gebouwde boerderij, De Betsyhoeve, brandde af en de nieuwe boerderij werd gebouwd op een centrale locatie waar eerder iepenbomen waren aangeplant. De naam Olmenhorst was snel gekozen. Zowel De Olmenhorst als haar voorganger staan verder van de weg dan de meeste Haarlemmermeerboerderijen. Heel passend voor de herenboerderij die het initieel was. Want de De Clercqen woonden niet op het landgoed maar waren herenboeren en bestuurders, die elders woonden. Stephen Willem de Clercq (1878-1938) was de eerste die op het landgoed ging wonen. Hij liet in 1906 de karakteristieke houten villa bouwen en een formele moestuin aanleggen, met tuinmuur en theeprieel.

Foto: Anna Groentjes, 2023.

Stolpboerderij De Olmenhorst

Vlak voor de Grote Boerderij verbreedt de oprit zich tot een siertuin met gras met daarachter in het midden de stolpboerderij badend in het zonlicht. De uitspringende stenen topgevel met nok en hoekmakelaars is symmetrisch ingedeeld met aan weerzijden van het drielicht met verhoogd cirkelvormig middendeel twee rozetten met de tekst Anno en 1894.

Oorspronkelijk was het middelste raam een formele voordeur met gietijzeren rooster en klein opstapje en ook het lofwerk van de topgevel is tegenwoordig soberder. Het voorhuis is verdeeld in twee appartementen waarvan de rechter woning is gebouwd op de plaats van het oude kantoor en de voormalige herenkamer; het linker appartement is de voormalige woning van de zetbaas en diens familie, met daarachter de oude koeienstal. De spoelbak voor de melkemmers is nog aanwezig, maar de stal is gemoderniseerd en onderdeel geworden van een riante woning.

Foto: Anna Groentjes, 2023.

Bedrijven en initiatieven

Achter de twee woningen zijn nog bedrijfsruimten gerealiseerd en aan de achtergevel is de moderne vergaderruimte van het architectenbureau dat elders op het terrein kantoor houdt. En met drie vierkanten is er meer dan voldoende ruimte over voor de opslag van het fruitbedrijf dat de Olmenhorst is. Rondom de boerderij lopend valt de imposante nok nog meer op. De kap heeft een brede pannenrand van rode verbeterde Hollandse pannen en de bovenzijde is rietgedekt. Het zilveren dek over het riet geeft de stolp een nog voornamer uiterlijk, al hebben de nokmakelaars wel wat liefde nodig.

Foto: Anna Groentjes, 2023.

En met zo’n stolpkathedraal is het onderhoud niet gering. De dakoppervlakte kan op zijn minst enorm genoemd worden. Het liefst wil de familie de boerderij een optimale bestemming geven, waarbij het groot onderhoud in één keer aangepakt kan worden. Maar het hoe en wanneer is nog een flinke kluif. Zeker met alle andere zaken die op het landgoed spelen. Appelbloesemkevers waren de laatste aanvulling op de lange lijst maar Amber Elisa, Julius en Liselotte de Clercq zien vooral de kansen. Met de geplande woningbouw in de directe omgeving wil de Olmenhorst verder uitgroeien tot de noodzakelijke groene long met verschillende mogelijkheden voor recreatie. Samen met alle bedrijven en initiatieven op het terrein vormen zij een hechte familie die klaar is voor de toekomst.

Lees meer over de Olmenhorst via www.olmenhorst.nl. Via de pagina geschiedenis kunt u ook de interessante uitgave over de Olmenhorst in oorlogstijd van de hand van Daan de Clercq downloaden.

Auteur: Anna Groentjes

Dit artikel is eerder verschenen in Magazine Vrienden van de Stolp, nummer 114, 2023,  Boerderijenstichting Noord-Holland.

Publicatiedatum: 16/10/2023