3 min

Sinds 1614 is Beth Haim (Huis des Levens) de begraafplaats van de Portugees-Israëlitische Gemeente in Amsterdam. Veel grote namen uit de joodse geschiedenis liggen hier begraven, zoals Samuel Sarphati en de ouders van Baruch Spinoza.

‘De Joodse begraafplaats’ van Jacob van Ruisdaal, geïnspireerd op Beth Haim Beeld: Wikimedia.

Tolerant Amsterdam

Beth Haim is een monument dat de vervolging van joden in herinnering brengt. In de zestiende eeuw werden de joden uit Spanje en Portugal verjaagd door de daar zeer actieve inquisitie. De jonge Republiek der Nederlanden stond toen al bekend als een plaats waar, naar de maatstaven van die tijd, een grote mate van vrijheid en tolerantie bestond. Veel Portugese joden vestigden zich daarom in Amsterdam. Die tolerantie ging nog niet zover dat joden in Amsterdam begraven mochten worden.

Een nieuwe begraafplaats

Aanvankelijk gebruiken de Sefardische Joden een begraafplaats bij het plaatsje Groet, nabij Alkmaar. Dat is ver buiten Amsterdam en daarom erg onhandig. In 1614 krijgt de joodse gemeente voor het eerst toestemming om een stuk land te kopen. De nieuwe begraafplaats aan de Amstel wordt Beth Haim: Huis des Levens. Alle joden die al in Groet waren begraven worden in Beth Haim herbegraven. Tijdens de Gouden Eeuw worden er veel rijke en vooraanstaande joden uit Amsterdam begraven. Zij laten prachtige grafstenen maken met indrukwekkende decoraties en inscripties. Ook de Asjkenazische Joden maken gebruik van Beth Haim, tot zij in 1642 een eigen begraafplaats krijgen bij Muiderberg.

Gebeeldhouwde grafstenen De Portugees-Joodse Begraafplaats in het hart van Ouderkerk. Al eeuwen is Beth Haim in gebruik. Op de achtergrond de klapbrug over de Bullewijk. Beeld: Marry en Piet de Boer.

David Henriques de Castro

Al snel blijkt het drassige land aan de Amstel niet zo geschikt voor een begraafplaats. De zware grafstenen zakken steeds verder weg in de modder. Na een paar eeuwen zijn alle oude grafstenen verdwenen. Gelukkig neemt David Henriques de Castro, een vooraanstaand lid van de joodse gemeente, in de negentiende eeuw de taak op zich om de hele begraafplaats in kaart te brengen. Hij schrijft niet alleen een uitgebreid boek, dat nog steeds het standaardwerk over de begraafplaats is, maar haalt ook de verzakte grafstenen omhoog en restaureert ze.

Ruimtegebrek

Voor de joodse wet is het verboden om doden op te graven. Begin twintigste eeuw dreigt daardoor een ruimtegebrek. Om toch ruimte te creëren voor nieuwe graven wordt een oud gedeelte van de begraafplaats met aarde bedekt. De verwachtingen zijn op dat moment dat Beth Haim in 1963 opnieuw vol zou zijn. Na de Tweede Wereldoorlog is de joodse gemeenschap echter zo klein geworden dat de begraafplaats voor de komende tachtig jaar nog genoeg ruimte heeft.

Detail van een grafsteen op Beth Haim Beeld: Wikimedia Commons

Bezoek

Als je de begraafplaats bezoekt, let dan ook op het reinigings- of metaarhuis (1705) aan het riviertje de Bullewijk. Bij begrafenissen werd die ingang vaak gebruikt, want de overledene werd per trekschuit gebracht. Aan de Kerkstraat 10 staat het Alvares Vegahuis (1883), dat dienst doet als beheerderswoning. De begraafplaats bevat veel grafzerken in veel verschillende stijlen. Ondanks het bijbelse verbod op afbeeldingen zijn ze met talloze bijbelse taferelen versierd.

Kasteel van de Heren Van Aemstel

Op de plek van de begraafplaats moet vrijwel zeker het kasteel van de Heren Van Aemstel hebben gestaan, in de tijd dat ze het nog voor het zeggen hadden in Amstelland. Opgravingen op de begraafplaats worden uit respect voor de joodse religieuze gevoelens niet gedaan, dus honderd procent zekerheid zullen we hierover nooit krijgen. Op Beth Haim liggen ca. 28.000 mensen begraven.

Auteur: Alex de Boer.
Geredigeerd door: Machiel Spruijt

Publicatiedatum: 27/04/2011