4 min

Heel het Tessels beschreven door een Overkònter

Mijn zoontje is vier en vast van plan tweetalig te worden. Nederlands kan hij al best, nu wil hij ook Tessels kunnen. Dat „schaap” in het Tessels skéép is, dat weet hij, hij kan het ook goed zeggen. De klinker is de -ee- van „beer”, maar als je ’m echt op sien Tessels zegt, zit er nog een subtiel draaitje in. Het gaat hem goed af! Jong geleerd… Zo moet het voor mij ook ooit begonnen zijn, Tessels leren. Ik groeide niet op Texel op, maar leerde het Tessels toch, vooral van mijn oma. De Tesselse klinkers die als kind deel van mijn taalgevoel werden, heb ik nu beschreven in mijn boek: Tessels. Taal over zee.

Wie leert er nog Tessels? Als mijn oudste zoon zijn project doorzet zou hij wel eens de jongste spreker van dit dialect kunnen worden. Dat gun ik hem toch eigenlijk niet, dat lijkt me zo eenzaam. Aan de andere kant gaat het verdwijnen van het Tessels me aan het hart. Er zit zoveel geschiedenis in onze eilandtaal!

Marcel Plaatsman leest hier het boek Veldnamen van Texel, geschreven door Sjaak Schraag. Foto: Lieselot Goossens.

Tessels, Fries of Oud-Hollands?

Wie vaak op Texel komt heeft vast wel eens wat Tessels gehoord of gelezen. De lange ij is op Texel een ie, de ui is er een uu, en de lange aa wil er nogal eens die moeilijke éé van skéép klinken. Stréét, drééd, nééld, De Wéél – maak er een aa van en je weet wat er staat. Het Tessels heeft deze klinker ook in sommige woorden met een ee, séép is „zeep” bijvoorbeeld, en er bestaat ook een aparte óó met zo’n draaitje: gróót, bóót, lópe. Maar het is wel ope en ook ete en water, je moet het maar net weten allemaal. M’n zoontje (seuntje) zal er nog werk aan hebben.

Beeld: Marcel Plaatsman.

Veldnaam op hek. Foto: Marcel Plaatsman.

Veel van de Tesselse klanken doen wel wat aan het Fries denken. Friesland ligt natuurlijk ook om de hoek en we hebben reden om aan te nemen dat er in de middeleeuwen nog Fries gesproken werd op Texel, en ook elders in Noord-Holland. Is er daardoor een Friese invloed merkbaar op het Tessels? Daaraan is in het verleden wel gedacht door taalkundigen en historici. Maar tegelijk weten we ook dat het Fries vanaf de middeleeuwen sterk werd beïnvloed door het Noord-
Hollands. Wat lijkt nou op wat?

De Lancasterdijk bij Polder ’t Noorden. Foto: Marcel Plaatsman.

In Tessels. Taal over zee schets ik het perspectief van een soort standaardtaal avant la lettre, die in de late zestiende, vroege zeventiende eeuw ontstond in de havens aan de Zuiderzee en de Waddenzee. Amsterdam zette de toon, Texel volgde, samen met andere havenplaatsen en hun achterland. In deze periode nam de bevolking snel toe, mensen kwamen overal vandaan, zelfs op Texel – dat in die tijd een belangrijke haven was. Ze omarmden de nieuwe, „Amsterdamse” standaardtaal als spreektaal en begonnen deze taal door te geven aan hun kinderen. In  Amsterdam zelf zou de taal nadien nog veranderen, maar op Texel bleef de taal die tóen modieus was zo goed en zo kwaad als dat ging bewaard voor het nageslacht. Tot nu.

Gedicht in Den Hoorn. Foto: Marcel Plaatsman.

Tessels met andere Noord-Hollandse dialecten vergeleken

Wat voor Texel gold, gold ook voor andere plaatsen in het Zuiderzeegebied en het Waddengebied. Het Tessels heeft dan ook veel met andere kustdialecten gemeen. Het duidelijkst zie je die verwantschap in het Enkhuizens terug, terwijl ook het Wierings veel van dit oude Hollands bewaart.

Het zijn dit soort vergelijkingen die het tweede deel van mijn boek kleur geven. In het eerste deel beschrijf ik het Tessels zoals het nu is, in het tweede deel breng ik de geschiedenis in beeld. Dan komen verwante dialecten, van Volendams tot Vlielands, van Egmonds tot Enkhuizens, uitgebreid aan bod. Het maakt Tessels. Taal over zee interessant voor dialectliefhebbers uit heel Noord-Holland. We delen niet dezelfde taal, maar toch wel heel veel geschiedenis.

De Avanti Lancasterdijk (met skéép). Foto: Marcel Plaatsman.

Een dik boek. Bijna…

Tessels. Taal over zee heeft 850 pagina’s. Het is een dik boek, het moet er indrukwekkend uit gaan zien. Zelf heb ik het nog niet gezien, ik heb het nog nooit in handen gehad. Het is namelijk nog niet gedrukt. Om dat te kunnen betalen, vraag ik geïnteresseerden om in te tekenen op mijn website. Bij 200 intekenaren durf ik het aan en druk ik het, tot het zover is moeten de lezers (en ikzelf) het met een e-boek doen. Een pdf-bestand dus, daar past heel veel in – maar dik is het niet.
Nog niet.

Auteur: Marcel Plaatsman

Kijk hier voor meer informatie over Tessels. Taal over zee.

Publicatiedatum: 13/09/2021