2 min

Damsluizen dienen tegen te gaan dat water uit een inundatiegebied stroomt of om juist te voorkomen dat bepaalde stukken land tijdens inundatie onder water komen te staan. Deze situaties speelden alleen tijdens directe oorlogsdreiging, omdat dan pas werd overgegaan tot het ‘stellen van de inundatiegebieden’. In vredestijd bleven de damsluizen open staan om de normale afwatering niet te verstoren. De meeste damsluizen van de Stelling van Amsterdam zijn dan ook nooit gesloten geweest.

Damsluis in de Ringvaart bij Vijfhuizen.

Sluis met schotbalken

Een damsluis bestaat uit een gemetselde of betonnen goot waarin verticale uitsparingen aangebracht zijn. Hierin konden houten balken worden geschoven. Doorgaans werden twee rijen schotbalken aangebracht en werd de tussenruimte opgevuld met zand en klei. Op deze eenvoudige manier kreeg de sluis een damfunctie.

Damsluis in de Wijkertocht.

Liedeboezem

De militaire damsluizen bij Halfweg en Vijfhuizen waren onderdeel van een vijftal sluiswerken in de nabijheid die gezamenlijk een aparte boezem konden maken, de zogenaamde Liedeboezem. Vanuit deze boezem kon inundatiewater de polders tussen Haarlem en het riviertje De Liede instromen. Door de damsluizen met schotbalken te dichten kon het water niet wegvloeien en werd het water hoog opgezet in het gebied ten oosten van Haarlem. Dit afzonderlijk beheersbaar watersysteem zorgde ervoor dat de polders, zelfs als de vijand de westelijke dijken zou doorsteken, onder water bleven staan.

Damsluis bij Halfweg

De sluis ligt ten zuidoosten van Halfweg, bij Zwanenburg in de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder. De in 1889 gebouwde sluis bestaat uit vijf evenwijdige stenen pijlers. De stroomopeningen hiertussen bezaten een tweezijdige afsluiting van een schotbalkenwand waartussen grond werd gestort. De grootste stroomopening kon bovendien nog worden afgesloten met puntdeuren, aangezien de sterke stroming de plaatsing van de buitenste schotbalkenwand zeer moeilijk zou maken. De schotbalken werden bewaard in een loods op het landhoofd. De balken en loods zijn niet meer aanwezig.

De Damsluis bij Halfweg verkeert in povere staat. In 2009 heeft de provincie noodmaatregelen getroffen om losse onderdelen te verwijderen en de rest van de sluis veilig te stellen. Borden naast de sluis waarschuwen de scheepvaart voor de kwetsbaarheid van dit inundatiewerk.

Damsluis bij Halfweg.

Damsluis bij Vijfhuizen

De Damsluis bij Vijfhuizen ligt even ten noorden van het dorp Vijfhuizen in de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder. Deze sluis is eveneens in 1889 gebouwd, volgens gelijk principe als de sluis bij Halfweg. Verschil is dat de sluis bij Vijfhuizen bestaat uit vier in plaats van vijf pijlers. Afsluiten van de stroomopeningen gebeurde door het plaatsen van tweezijdige schotbalkwanden. En evenals de sluis bij Halfweg kon de middelste doorgang met eikenhouten puntdeuren worden afgesloten. Alleen bij oorlogsdreiging werden de balken en puntdeuren geplaatst. Zij werden respectievelijk bewaard in de schotbalkenloods en onder water, naast het oostelijk landhoofd. Beide elementen zijn inmiddels verdwenen. De damsluis werd verdedigd door het nabij gelegen Fort bij Vijfhuizen.

Auteur: Jephta Dullaart (Redactie Oneindig Noord-Holland)

Publicatiedatum: 18/12/2012