‘Demonstreren: het mooiste recht tegen onrecht.’ Aldus een bekende poster van Loesje. In 1983 werd het recht tot betoging vastgelegd in artikel 9 van de Grondwet. Dat houdt in dat iedereen de vrijheid heeft om samen met anderen in het openbaar een mening te uiten. Maar ook voor die tijd vonden er grote én kleine demonstraties plaats in Noord-Holland, die de maatschappij in beweging brachten. Van blokkades tot stakingen, van lawaaidemonstraties tot naaktacties. Uit de vele demonstraties die er in onze provincie hebben plaatsgevonden, hebben wij er 11 uitgekozen. Zijn er andere historische demonstraties waar u iets over wilt lezen? Laat dan onderaan een berichtje voor de redactie achter.

De spoorwegstaking van 1903

Tijdens de grote spoorwegstaking van 1903 werd er door spoorwegpersoneel in heel Nederland gestaakt. Wat begon als een staking in de Amsterdamse haven rond het recht op het aansluiten bij een vakbond, verspreidde zich al gauw naar andere bedrijfstakken. Havenarbeiders legden hun werk neer en de treinen lagen enkele dagen plat. Niemand had de omvang van de staking zien aankomen. De bezittende klasse schrok zich rot en vreesde voor sociale omwentelingen. In kranten riep men op om hard tegen de stakers op te treden. Dat gebeurde ook. Duizenden arbeiders werden ontslagen en het staken voor ambtenaren en spoorwegpersoneel werd strafbaar gesteld. Pas in 1979-1980 werd dat teruggedraaid.

‘Het Zandvoortse circuit gesloten? Dan gaat Zandvoort naar de …!’

Sinds 1948 kent Zandvoort een eigen autoracebaan: het Circuit Zandvoort. Begin 1982 ging de maatschappij die het circuit exploiteerde failliet, en dreigde een sluiting. Dat konden autosportliefhebbers niet zomaar laten gebeuren. Er werd een stichting gevormd – ‘Redt Zandvoort’ – die met f 1.000.000 het circuit van de ondergang hoopte te redden. Er vonden demonstraties plaats in Zandvoort, en later ook op het Malieveld. Helaas haalde de groep slechts f 50.000 op. Inmiddels is het circuit weer in gebruik.

Meer crèches!

In 1969 richtten vrouwen de socialistische en feministische actiegroep Dolle Mina op. Zij voerden in de jaren 1970 geregeld acties. Eén van hun pijnpunten was het gebrek aan kinderopvang, waardoor vrouwen moeilijk buitenshuis konden werken. Zij demonstreerden daarom voor ‘meer kresjes’ – crèches dus, in de alternatieve spelling van de socialistische subcultuur. Niet alleen in Amsterdam, maar ook hier in Huizen.

‘Nu 9 doden door huisvestingsbeleid, en morgen…?’

In de jaren 1970 vonden er geregeld protesten plaats tegen het slechte huisvestingsbeleid voor arbeidsmigranten. Net als vandaag de dag werden velen door de ondernemers die hen naar Nederland haalden, ondergebracht in oncomfortabele en onhygiënische onderkomens. De woede laaide op toen negen gastarbeiders in 1970 omkwamen tijdens een brand in een Amsterdams pension. Grote groepen gastarbeiders verzamelden zich bij de Dokwerker en trokken in een stoet door Amsterdam.

Kaasdragersprotest aan het Binnenhof

Alkmaarse kaasdragers voerden in 1932 protest tegen de lakse houding van de Nederlandse regering ten aanzien van de hoge invoerrechten van andere landen. Zij verzamelden zich voor het Binnenhof in Den Haag, om de aandacht te vestigen op de ‘deplorabelen toestand’ waarin de kaasexport verkeerde. Inclusief twee kaasdragers in traditioneel kostuum, met een baar kaas.

‘Jongeren in verzet tegen dit klere-kabinet’

Ook scholierenprotesten zijn niets nieuws. In 1988 kwamen jongeren naar de Dam om te protesteren tegen het jongerenbeleid van kabinet-Lubbers II. Onderwijsminister Deetman gaf de studiefinanciering een ‘aanmerkelijke vermageringskuur’ en wilde het minimumloon voor jongeren korten. De protestborden op dit bord zijn nog redelijk beschaafd. Een greep uit de andere borden: ‘Hoereren om te studeren’ en ‘Deetman snapt er geen reet van’.

‘Geen zendtijd voor fascisten’

Hoewel de naam anders doet vermoeden, behoort het gedachtegoed van de Centrumpartij tot de uiterst rechterkant van het politieke spectrum. De partij verzette zich stevig tegen immigratie en lagen daarom geregeld onder vuur. Dat zij in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 1982 zendtijd kregen op tv, riep verzet op. Voor het NOS-gebouw in Hilversum werd gedemonstreerd: ‘Liever sneeuw & ruis dan fascisme op de buis’. De partij won uiteindelijk weliswaar één zetel, maar door partijconflicten was dat twee jaar later alweer over.

Hongerstaking voor Chili

Ook buitenlandse politiek ging Nederlanders soms zeer aan het hart. Met name in de jaren 1970 en 1980 werd er veelvuldig geprotesteerd tegen buitenlandse oorlogen en regimes. Van Zuid-Afrika tot Vietnam, van El Salvador tot China. Zo ook deze internationale hongerstaking uit solidariteit met het Chileense volk, dat destijds kampte met het dictatorschap van Augusto Pinochet. Meer dan 700 demonstranten in meer dan 17 landen deden mee.

Géén annexatie door Alkmaar!

Ook tegen lokale politiek kan gedemonstreerd worden – op plaatselijk of landelijk niveau. De demonstratie tegen de annexatie van Koedijk en Sint Pancras door Alkmaar, was in 1969 nog niet iets wat de nationale pers haalde. Twee jaar later wel: in 1971 trokken honderden inwoners van deze twee dorpen naar Den Haag. Men was dan ook fel tegen: 97% van de inwoners van Koedijk zou niets in het plan gezien hebben. Uiteindelijk hebben bestuurders hun plannen (iets) gewijzigd. Toch is de kwestie nog verrassend actueel. Eind 2024 zal blijken of Koedijk en Sint Pancras alsnog onderdeel worden van de gemeente Alkmaar. Zou er dan weer iemand met een mooie jas demonstreren?

Marokkaanse arbeiders tegen racisme en verdeeldheid

Tijdens de Dag van de Rassendiscriminatie in 1982 kwam het Komiitee Marokaanse Arbeiders in Nederland (KMAN) op de been. Op verschillende plaatsen in Nederland hielden zij manifestaties tegen discriminatie en rechteloosheid. Zij uitten hun onvrede over onder andere discriminerende praktijken bij overheidsinstanties. Zo kregen zij door afspraken tussen Nederland en Marokko, hun kinderbijslag pas na zes maanden uitbetaald.

Kernwapens weg!

Protesten die velen zich nog herinneren waren de demonstraties tegen kernwapens in de jaren 1980. Rond 1983 stonden iedere eerste maandag van de maand demonstranten op de Dam in Amsterdam. Ook vonden er landelijke marsen en demonstraties plaats, met op het hoogtepunt 550.000 deelnemers. Bijna vier miljoen mensen tekenden in 1985 het ‘volkspetitionnement’ tegen kernwapens. Hier spelen demonstranten slachtoffers van kernwapens.

Omslagbeeld: Bert Verhoeff/Anefo, Demonstratie voor legalisering abortus in Amsterdam, 10-9-1977, Nationaal Archief, 929-3412.

Tekst: Marit Eisses

Publicatiedatum: 01/01/2024