Kennismaking met Texel

Wolkers leerde Texel als kind kennen dankzij de plaatjes in de albums van Verkade: “Ze lieten zien hoe het toen moet zijn geweest op Texel. Zoals de ingang van Den Burg, met die landelijkheid. Ik stelde me Texel voor als het paradijs. Met een vriendje ben ik eens met de fiets op weg gegaan. Maar we waren net buiten Oegstgeest toen de koeken op waren. Toen zijn we maar teruggegaan.”

Vanaf 1969 verbleef Wolkers ieder jaar in mei en september met zijn derde vrouw Karina op Texel. In 1981 verhuisde het gezin Wolkers voorgoed naar het eiland. Jan en Karina kochten een landhuis op het eiland dat ze Pomona noemden, godin van de boomvruchten. Het huis is een ontwerp van de architect Waldorf en ligt verscholen aan de bosrand langs de Rozendijk, bij Den Burg.

Relatie met eilandgemeenschap

De eilandbewoners gaven Wolkers in 2006 de status van ereburger. Wolkers onderhield met hen een vriendschappelijke, maar enigszins afstandelijke verhouding. “Texelaars zijn heel prettig, ze bemoeien zich niet met je.”

Hoewel hij het Texelse nieuws nauwgezet volgde – “ik spel de Texelse Courant” – heeft hij zich er maatschappelijk nooit actief willen opstellen: “Ik heb me vanaf het begin voorgenomen me niet met ‘eilandzaken’ te bemoeien. Anders krijg je toch maar de reactie: ‘hé, buitenstaander.’ Of je wordt het knuffeldier van de gemeenschap. Het zou me benauwen als ik de gevierde kunstenaar van zo’n kleine eilandgemeenschap zou zijn.”

De achtertuin van Jan Wolkers

Wolkers vond op Texel eindelijk zijn draai. Hij was geboren in een streng gereformeerd kruideniersgezin in Oegstgeest. Op school werd hij als lui en dom bestempeld. Zijn interesse lag bij de natuur: “Urenlang kon ik kijken naar het gewriemel van leven als ik een tegel omdraaide. Torren, wormen, pissebedden en slakken.” Op Texel kon hij die passie volop kwijt. In 2002 en 2003 zond de VPRO twee seizoenen lang de serie De Achtertuin van Jan Wolkers uit, over de planten en dieren in zijn tuin. Hij bracht er dagelijks uren door.

Maar het mooiste op Texel vond Wolkers het licht: “Dat is heel speciaal, net of het zilverachtig is. Dat zal wel iets te maken hebben met de vochtige atmosfeer. De kleuren van de zee veranderen telkens door dat licht, ze zijn geen minuut hetzelfde.” Het licht en de ruimtelijkheid van Texel brachten Wolkers met volle kracht terug naar zijn eerste liefdes: beeldhouwen en schilderen.

Kunstenaar en schrijver

Na de Leidse schildersacademie studeerde Wolkers aan de Haagse Academie voor Beeldende Kunsten en de Rijksacademie in Amsterdam. Ondanks zijn opleiding tot beeldend kunstenaar, werd hij vooral bekend door zijn boeken, waaronder Kort Amerikaans, Terug naar Oegstgeest en Turks Fruit. Hij schreef ook over Texel en de Wadden zelf. In Groeten van Rottumerplaat bracht Wolkers verslag van zijn belevenissen van een week op het onbewoonde eilandje Rottumerplaat. De roman Gifsla speelt zich af op één van de Waddeneilanden (mogelijk Texel) in de donkere dagen na Kerstmis.

Het Grote Gele Doek

Net als in zijn boeken, zijn ook in zijn beeldende kunst sporen van Wolkers’ leven op Texel terug te vinden. Het eiland, waar Karina nog altijd woont, heeft een onuitwisbare stempel op Wolkers’ schilderijen achtergelaten. Het zijn grotendeels monochrome werken, waarbij de verf in korte verftoetsen met subtiele kleurschakeringen op het doek zijn gezet. De werken zijn geïnspireerd op de Texelse landschappen.

Wolkers’ laatste werk, door hemzelf ‘Het Grote Gele Doek’ genaamd, was geïnspireerd op de herfstbladeren van de tulpenboom naast het atelier. De kunstenaar nam er ooit een stekje van mee uit de Leidse Hortus Botanicus, vertelde hij nog aan biograaf Onno Blom. Wolkers stierf vlak daarna, op 19 oktober 2007. Het doek werd in 2010 aangekocht door De Lakenhal in Leiden. Volgens museumdirecteur Meta Knol zit “de ziel van Jan Wolkers erin.”

Land, dijk en golven van glas

Ook op Texel zelf zijn kunstwerken van Wolkers te bewonderen. Op de dijk van de Prins Hendrik Polder op Texel stond vanaf 1998 het glaskunstwerk Tot hiertoe en niet verder van Jan Wolkers. De sculptuur bestond uit drie glasplaten die het land, de dijk en de golven op de dijk uitbeeldden. Het werk werd onherstelbaar vernield in maart 2002. Er ligt sindsdien een plaquette ter nagedachtenis op de dijk.

Bij Den Burg, in een vijver aan de Elemert, staat het door Wolkers gemaakte Jac. P. Thijsse-monument. De kunstenaar was een groot bewonderaar van bioloog en natuurbeschermer Thijsse (1865-1945), eveneens een Texelliefhebber en de schrijver van de Verkadealbums die ooit de interesse van de jonge Wolkers opwekte voor het eiland.

Publicatiedatum: 16/12/2010