2 min

De eerste enthousiastelingen hadden ze vooral beschouwd als wondermiddeltjes tegen zo’n beetje alle mogelijke kwaaltjes. Rond 1700 ontdekte de elite dat ze eigenlijk ook wel heel lekker waren, zeker met flink wat suiker erin.

Niet alleen vrouwen vulden er een flink deel van hun dag mee, ook mannen konden er wat van. ‘Mijn occupatien bestaan van ’s morgens bij een goet vuur met een goede Japonsse rok aan mijn teetje te drinken, wat te leesen of iets anders. Om elf ure naa de Vismarkt, tegen twaalf uuren naa ’t coffyhuis, ten een uure aan tafel (…) Naa den eeten gaan ik een wandeling doen en kom tegen vier uuren bij mijn vrouw een kopje thee drinken,’ zo beschrijft Coenraad Teding van Berkhout  in 1739 zijn bepaald niet productieve dagprogramma.

Drie jonge vrouwen in een theesalet, 1689. Door Cornelia van Marle (1661-1698) Stichting het Vrouwenhuis, Zwolle. Dit geldt als het oudste thee- en suikerschilderij van Nederland: de welgestelde jongedames zoeten het luxe drankje met wat witte kandij van een schoteltje. Bron: RKD.

Porselein en zilverwerk

Koffie- en theedrinken raakte in. Eromheen ontstond een hele nieuwe lifestyle. Kwamen vroeger alleen veel mensen in huis bij geboortes, huwelijken of begrafenissen, nu werd het mode bij elkaar op thee- of koffievisite te gaan. De zorgvuldig op afkomst geselecteerde visite diende natuurlijk wel op de juiste wijze ontvangen te worden. In de chique huizen kwam een speciaal daarvoor ingericht vertrek: de ‘beste camer’ of salet.

In deze luxueuze ontvangstzaal schonk de gastvrouw de thee uit in Chinees porselein, later in verfijnd Europees vervaardigd steengoed. Ze had de beschikking over speciale koffie- en theetafeltjes, zilveren dienbladen en gebaksvorkjes, roomkannetjes, suikerpotjes en -tangetjes. Er stonden soezenmanden en gebaksschalen gevuld met allerlei heerlijkheden. Hoe meer, hoe duurder, hoe mooier, hoe beter.

Gezicht op de theekoepels aan de Amstel bij Ouderkerk, 1755. Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland, Noord-Hollands Archief.

Hollandse thee-uurtje

Was begin achttiende eeuw het koffie- en theedrinken nog voorbehouden aan de elite, in de loop van de eeuw konden door de dalende prijzen ook de andere bevolkingsgroepen er steeds meer van genieten. Het Hollandse thee-uurtje, ’s avonds na het eten, werd in de negentiende eeuw een begrip. In de twintigste eeuw won de middagthee aan populariteit. Als de kinderen thuiskwamen uit school, wachtte moeder hen op met een pot thee op het lichtje en de koektrommel ernaast.

Auteur: Emma Los

Bronnen

• J. de Jongste et al., Vermaak van de elite in de vroegmoderne tijd (Hilversum 1999)
• Els Kloek, Vrouw des huizes. Een cultuurgeschiedenis van de Hollandse huisvrouw (Balans, Amsterdam 2009)
• J. R. ter Molen, Thema thee. De geschiedenis van de thee en het theegebruik in Nederland (Rotterdam 1978)
• I. Montijn, Hooggeboren. 250 jaar adellijk leven in Nederland (Amsterdam/Antwerpen 2012)
• I. Montijn, Leven op stand. 1890-1940 (Amsterdam 2008)
• T. Wijsenbeek-Olthuis, Koffie in Nederland. Vier eeuwen cultuurgeschiedenis (Zutphen/Delft 1994)

Publicatiedatum: 23/06/2014