2 min

Het Beleg van Haarlem

Een van de meest gangbare verklaringen voor ‘de kogel is door de kerk’, is te vinden in het Beleg van Haarlem (1572-1573) tijdens de Tachtigjarige Oorlog. In de strijd tussen het opstandige leger van Willem van Oranje en de koningsgetrouwe troepen van de hertog van Alva en diens zoon Don Frederik, kreeg Haarlem te het zwaar te verduren. De stad verzette zich met man en macht tegen Don Frederik en zijn soldaten, maar kon een beleg niet voorkomen. Zelfs de oude Sint Bavokerk bleef niet ongedeerd. Hier komt het spreekwoord ‘de kogel is door de kerk’ om de hoek kijken.

In 1573 schoten de Spaanse soldaten van Don Frederik een kanonskogel dwars door de Sint Bavokerk. Naar verluidt was de kogel bedoeld voor de predikant, die werd beschouwd als een afvallige. De recent gerestaureerde kogel is nog altijd te bezichtigen in een binnenmuur van de Haarlemse kerk. De predikant bleef ongedeerd.

Pentekening van de uitdrukking: ‘de kogel is door de kerk’.

Kogels door de kerk, het ergst denkbare

Tijdens oorlogen in de vroegmoderne tijd was het gebruikelijk om kerkgebouwen uit respect te ontzien. Wanneer deze regel werd geschonden, werd dit beschouwd als een zeer respectloze daad. “Als de vijand zich niet aan deze ongeschreven regels stoorde en zijn kogels ook door de kerk schoot, dan betekent het dat het ergst denkbare was gebeurd”, verklaart het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale.

Dat de uitdrukking ‘de kogel is door de kerk’ voortkomt uit het Beleg van Haarlem, is misschien niet helemaal waar. Spreekwoordenexpert F. A. Stoett vindt van niet. De kanonskogel in de Sint Bavokerk staat volgens hem volledig los van de uitdrukking. De ‘kerk’ zou alleen voor de alliteratie zijn gebruikt.

Lees hier meer over het spreekwoord ‘de kogel is door de kerk’.

Auteur: Liza Koppenrade

Bronnen

• De kogel is door de kerk
• F.A. Stoett, Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden. W.J. Thieme & Cie, Zutphen 1923-1925 (vierde druk).

Publicatiedatum: 10/02/2016