Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Zanderij Crailoo: van zandgroeve naar nieuwe natuur

Op een steenworp afstand van het Hilversumse Mediapark ligt een stukje natuur met een wel heel bijzondere historie. Honderd jaar zandafgravingen hebben het gebied met 7 tot 12 meter verlaagd. Tegenwoordig is Zanderij Crailoo in handen van het Goois Natuurreservaat, dat er ‘nieuwe natuur’ realiseert.

Als je wel eens de auto of trein naar Hilversum genomen hebt, ben je er waarschijnlijk zonder het te weten doorheen gereden: Zanderij Crailoo. Het is een langwerpig gebied van 65 hectare, dat door de Naarderweg en de spoorlijn Bussum-Hilversum doorklieft wordt. Het enorme stuk land was eeuwenlang in handen van de Erfgooiers, de Gooise boeren die van oudsher gebruiksrecht op de heidegrond hadden.

Ten behoeve van de aanleg van de spoorlijn Amsterdam-Amersfoort werd vanaf 1870 zand afgegraven bij Crailoo. Oorspronkelijk was het afgraven van een klein pad voor het spoor voldoende, dit was vier jaar later voltooid. De verkoop van het afgegraven zand bleek echter zo lucratief, dat men in 1887 besloot om door te graven. De opbrengsten kwamen ten goede aan de Erfgooiersorganisatie Stad en Lande van Gooiland en later aan het Goois Natuurreservaat.

Zanderij Crailoo met vlonderbrug en grondwatermeter. Foto door Sarah Remmerts de Vries.

Een kijkje in het verleden

Hoe dieper er gegraven werd, hoe meer bodemlagen er tevoorschijn kwamen. De zandprofielen die te zien waren aan de rand van de zanderij gaven een uniek kijkje in de geologische geschiedenis van het gebied. Al in 1900 beschrijft onderzoeker C.J. Koning een verschil tussen de bodems in het noordelijke en het zuidelijke deel van de zanderij. Waar in het noorden fijne zandlagen overheersen, zijn in de zandprofielen van het zuidelijke deel grovere zandkorrels, keileemresten en zwerfkeien te zien. Dit wijst op de nabijheid van een gletsjertong tijdens de voorlaatste ijstijd (Saalien, 370.000-130.000 jaar geleden).

Die zwerfkeien zijn destijds door het landijs vanuit Scandinavië meegevoerd naar Nederland. Ze zijn op verschillende plaatsen in het Gooi terug te vinden. Bij de zandafgraving van Crailoo kwamen een hoop zwerfkeien vrij, die aanvankelijk verspreid op het terrein lagen. De Amsterdamse onderwijzer Eli Heimans (1861-1914) probeerde al vroeg een deel van de zanderij met de zwerfstenen als natuurmonument te behouden. Bij wijze van eerbetoon is in 2003 een naar hem vernoemd zwerfkeienpad aangelegd.

Het bestuderen van zandlagen. Afkomstig uit publicatie ‘Gooiland’ (1900) van C.J. Koning.

Sport en natuur

De zandwinning werd pas in 1970 beëindigd, met de verkoop van de laatste 26.000 m3. Op sommige plaatsen was er in honderd jaar tijd een hoogteverschil van maar liefst 7 tot 12 meter ontstaan ten opzichte van de omgeving. Intussen was het oostelijk deel van de zanderij ingericht als ‘sportvallei’, een thuisbasis voor onder meer FC Hilversum, een hockeyclub, tennisvereniging en golfclub.

Het westelijke deel van de zanderij werd eind jaren negentig ingericht als ‘nieuwe natuur’. Door de afwisseling van natte en droge gedeelten is er veel variatie in begroeiing. Waar op de lage, natte plaatsen veel riet en enkele soorten mos groeien, zijn op de droge zandgrond erboven heide en gaspeldoorn te zien. Langs het water en op de hoger gelegen taluds liggen stroken met gras. Het Goois Natuurreservaat probeert waar mogelijk de diversiteit aan vegetatie te stimuleren.

Het lager gelegen deel aan de westzijde van Zanderij Crailoo, met zwerfkeienpad. In de achtergrond de omroeptoren van Hilversum. Foto door Sarah Remmerts de Vries.

De verbinding hersteld

Om een verbinding tussen het oostelijk en westelijk deel tot stand te brengen, is een 800 meter lange natuurbrug over de Naarderweg en de spoorlijn aangelegd. Deze werd in 2006 door koningin Beatrix geopend. Op de brug komen afwisselend bos, struiken en grasland voor. Dankzij dit ecoduct staan het heidegebied aan de oostkant en het Spandersbos aan de westzijde na ruim 130 jaar weer in verbinding met elkaar.

Zanderij Crailoo wordt vandaag de dag gezien als geologisch en cultuurhistorisch waardevol gebied. Het westelijk deel van de zanderij is vrij toegankelijk voor publiek via een slingerend vlonderpad, gemarkeerd door grote zwerfkeien.

Kijk voor meer informatie over de geschiedenis, het landschap en een eventueel bezoek aan Zanderij Crailoo op de website van het Goois Natuurreservaat of IVN Natuureducatie Gooi en omstreken.

Aan de vegetatie is de overgang van lager naar hoger gelegen delen te zien. Foto door Sarah Remmerts de Vries.

Tekst: Sarah Remmerts de Vries

Bronnen

  • Engbers, Niek, ‘Zanderijen in het Gooi. Een landschappelijke analyse’, onderzoeksstage bij de Vereniging van Vrienden van het Gooi (2017). Online versie
  • Goois Geologisch Informatie Systeem (2016)
  • Goois Natuurreservaat: Zanderij Crailoo
  • Halm, H. van, ‘Gooise zwerfstenen in een oude zanderij’, Trouw (25-10-2003).
  • Heimans, E., Bibliotheek van de levende natuur, no 4: Geologie boekje (1913).
  • Koopman, S., ‘Zandwinning in het Gooi (2)’, Tijdschrift Vrienden van het Gooi (2008) afl. 2.
  • Koning, C.J., Een geognostische biologische studie (1900).
  • Rondleiding door Zanderij Crailoo tijdens het Lentefestival (18 mei 2019), georganiseerd door IVN Natuureducatie Gooi en omstreken
  • Veen, P.J., Zanderij Crailo. Van barrière naar ecologische corridor (Bureau Waardenburg bv/ Stichting Gooisch Natuurreservaat 1996).

Publicatiedatum: 21/05/2019

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.