Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Watertoren op terrein Vogelenzang is baken voor Bennebroek

Vanuit de wijde omgeving is dit baken goed te zien: de watertoren op het complex Vogelenzang. Het waterreservoir is sinds 2009 buiten gebruik, maar aan het markante uiterlijk is niets veranderd.

Station

Vogelenzang is gebouwd in een bos- en duinrijke omgeving, de Lokhorsterduinen en het Jan Saanensduin. Op 23 oktober 1924 kocht de Vereniging tot Christelijke Verzorging van Geestes- en Zenuwzieken bij openbare veiling een landgoed van 40 ha. De oorspronkelijke naam was Stichting Vogelenzang te Bennebroek. De oprichters vonden dit een handige naam voor het instituut omdat het treinstation ook Vogelenzang heette en als station meer bekendheid genoot dan het nabije dorp Bennebroek. Nog geen vijf kilometer naar het noordwesten liggen de Amsterdamse waterleidingduinen. Stichting Vogelenzang kon zo rekenen op drinkwater uit de duinen.

Psychiatrisch Ziekenhuis Vogelenzang, 1995. Fotoburo de Boer / Noord-Hollands Archief

Humanitaire patiëntenzorg

Tussen 1927 en 1933 verrees het omvangrijke complex van psychiatrisch ziekenhuis Vogelenzang.  Bijzonder is dat de architect A.T. Kraan de ontwerper is van zowel het stedenbouwkundig plan, het architectonisch ontwerp, als ook het landschappelijk totaalplan. Het wonen in een groene omgeving moest het welbevinden van de patiënten bevorderen. In de gebouwen voor patiënten wilde Kraan deze meer humanitaire kijk op patiëntenzorg tot uiting laten komen. In de landelijke villastijl, met een knipoog naar de Amsterdamse School, zie je deze benadering terug. De patiënten werden in de begintijd nog wel in aparte paviljoens verpleegd, naar de aard van hun ziekte. Zo verrezen er paviljoens bestemd voor ‘onrustige’ vrouwen of mannen; voor ‘rustige’ vrouwen of mannen; of  voor ‘halfrustige’ vrouwen of mannen.

 

Watertoren ziekenhuis Vogelenzang

Watertoren op het terrein van psychiatrisch ziekenhuis Vogelenzang, Bouwjaar: 1929. Ontwerp: A.T. Kraan.

Noord-zuid

De watertoren werd opgetrokken rond een indrukwekkende staalconstructie en in fraai metselwerk uitgevoerd. Door de solide bouw is zelden onderhoud aan de toren nodig geweest. De watertoren vormt met twee andere gebouwen de noord-zuidas van het complex: via het hoofdgebouw (zuid) en de kerk (midden) naar de watertoren (noord). De kerk staat ook in het midden van de oost-west as. Paviljoen Lokhorst (oost) was voor vrouwelijke patiënten, paviljoen Beukenhorst (west) voor mannelijke patiënten.

Ontspanning personeel en patiënten van Psychiatrisch Ziekenhuis Vogelenzang, 1992. Fotocollectie de Boer, Noord-Hollands Archief

Voordelig tarief

Voor de waterwinning pompte het ziekenhuis oorspronkelijk water op uit bronnen in het duingebied. Het water werd eerst gezuiverd en opgeslagen in drinkwaterkelders en in het voorraadvat boven in de toren. Daarna kon het water door naar alle gebruikers op het terrein. Later kwam er een rechtstreekse aansluiting op het leidingnet van de Provinciale Waterleidingmaatschappij Noord-Holland (PWN). De waterkelders werden overdag gevuld vanuit de aansluiting op het waterleidingnet. De waterdruk was groot genoeg om ’s nachts het hoogreservoir in de toren te vullen. Tijdens piekuren hoefde Vogelenzang door de aanwezigheid van 70 kubieke meter buffervoorraad geen beroep te doen op het leidingnet van PWN.  Het ziekenhuis werd daarvoor beloond met een voordelig tarief. Strengere kwaliteitsregels, onder andere om besmetting met de legionellabacterie te voorkomen, en de afslanking van de instelling maakten een apart hoogreservoir overbodig.

Gebouw van de Provinciale Waterleiding van Noord-Holland, Bloemendaal. Beeld: Noord-Hollands Archief

Werkgever

Stichting Vogelenzang heeft zijn steentje bijgedragen aan de geschiedenis van het dorp Bennebroek. De instelling is lange tijd een belangrijke werkgever en bron van inkomsten voor de middenstand en andere bedrijven in het dorp Bennebroek. Honderden patiënten hebben hier voor korte of langere tijd gewoond. In 1942 bijvoorbeeld waren er maar liefst 930 patiënten intern gehuisvest. De Duitse bezetter wilde vanaf maart 1942 een grote groep militairen legeren in de gebouwen van Vogelenzang. In de werkkamers van sommige paviljoens zijn zelfs paarden ondergebracht. Een gedwongen evacuatie van duizend patiënten en personeel naar psychiatrische ziekenhuizen in Franeker en Ermelo was het gevolg. Na de oorlog volgde opnieuw een enorme logistieke operatie, dit keer om de patiënten terug te brengen naar Vogelenzang.

GGz in Geest

De grote aantallen patiënten zijn na de oorlog niet meer gehaald. Met alle veranderingen in de patiëntenzorg is ook de organisatie van de stichting Vogelenzang veranderd. Van gesticht, via psychiatrisch ziekenhuis naar instelling voor geestelijke gezondheidszorg. Vogelenzang is sinds 2009 onderdeel van GGZ in Geest.

Met dank aan Martin Pulleman en Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek

Bronnen:
Gemeentelijke monumentenlijst Bennebroek – conceptlijst 2007, pp. 54 – 70.
Monumentenboek Bennebroek, 2005.

Website:
1940 – 1945 Bennebroek.

Publicatiedatum: 16/02/2012

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.