4 min

Het Zuidelijk Duingebied, tussen het Noordzeekanaal en Zandvoort, is een archeologische schatkamer. De oude strandwallen worden namelijk al 3000 jaar lang bewoond. Met tussenpozen, dat wel. Na een natte periode waarin bewoning en akkerbouw niet mogelijk was, trokken mensen vanaf de vijfde eeuw weer naar het duingebied toe. Archeologische vondsten bij Velsen wijzen op een nederzetting uit de zesde en zevende eeuw. Bij Santpoort is een akker uit dezelfde tijd ontdekt. Verspreid door het duingebied worden nog steeds kleine vondsten gedaan die de aanwezigheid van mensen in de vroege middeleeuwen aantonen.

Veel van deze bewoningsresten lagen eeuwenlang verborgen onder een dik pak zand. Toen een deel van het Zuidelijk Duingebied door natuurbeheerder PWN afgeplagd werd, begon het zand te stuiven. Binnen twee jaar lag het gebied vol met scherven. Zo is een belangrijke vindplaats aan het licht gekomen bij Bloemendaal: Groot Olmen. Grootschalige opgravingen in 2006 en 2007 toverden onder meer akkerlagen, karrensporen en resten van vroegmiddeleeuwse huizen tevoorschijn.

De opgraving van Groot Olmen in volle gang. Links tekenen de sporen van een vroegmiddeleeuws huis zich af als donkere banen en vlekken. Via SCHATRIJK Zuidelijk Duingebied.

Wonen in de vallei

De eerste bewoners van Groot Olmen vestigden zich rond 450 na Christus in de vallei. Het was destijds een vochtig gebied met veel bos, dus uitermate geschikt voor kleinschalige akkerbouw, veehouderij en jacht. Uit archeologische opgravingen weten we dat deze pioniers langgerekte woonstalhuizen voor zichzelf bouwden, waarin ze samen met hun vee onder één dak leefden. Aan de ene kant van het 31 meter lange huis stond het vee, aan de andere zijde was het woongedeelte met open haard. In het midden van de boerderij stonden rijen palen, om de daknok te ondersteunen.

Naast paalkuilen zijn ook sporen van muurplanken aangetroffen. De wanden van het huis waren namelijk volledig van houten planken gemaakt, die elkaar om en om overlapten. Een compleet andere bouwstijl dan de van takken en leem vervaardigde woningen in de rest van het kustgebied. Deze bijzondere bouwwijze is inmiddels naar de opgegraven boerderij ‘Groot Olmen’ genoemd. Ook heeft de vroegmiddeleeuwse boerderij model gestaan voor het ontwerp van Bezoekerscentrum De Kennemerduinen, waar een maquette van de boerderij te bewonderen is.

Model van de boerderij van Groot Olmen (links) en Bezoekerscentrum De Kennemerduinen (rechts).

Potten en kralen

De eerste bewoners bleven lang op dezelfde plaats wonen. Tussen de vijfde en het begin van de zevende eeuw werd de boerderij bij Groot Olmen maar liefst zes keer op exact dezelfde locatie herbouwd. Bij de nederzetting zijn dan ook een aantal bijzondere gebruiksvoorwerpen gevonden uit deze tijd. Zoals resten van kleine aardewerken potten, afkomstig uit het Duitse Rijnland. De potten en de bouwstijl van de boerderij vormen wellicht aanwijzingen dat de bewoners uit het Frankische zuiden (het gebied tussen Utrecht en de huidige Duitse grens) afkomstig waren.

Naast het aardewerk werden ook metaalvondsten, glazen kralen en randfragmenten van glazen bekers aangetroffen. Het maken van glazen kralen was specialistisch werk. Naast een hout gestookte oven was er veel (hergebruikt) glas en zand voor nodig. Het is dan ook goed mogelijk dat de kralen gevonden bij Groot Olmen gemaakt zijn door rondreizende ambachtslieden, die in die vroegmiddeleeuwse periode actief waren. Dit is echter niet met zekerheid te zeggen.

Glazen kralen uit verschillende perioden. Via Huis van Hilde.

Op doorreis

Aan het begin van de zevende eeuw kwam er een einde aan deze bewoning van Groot Olmen. Vanaf dat moment werd het gebied bevolkt door andere groepen, met huizen in hun eigen stijl. Zij bouwden ook niet telkens op dezelfde plek, maar legden soms akkers aan op de plaats van huizen. Veel akkers uit het Zuidelijk Duingebied dateren uit de achtste en negende eeuw. Door de intensieve akkerbouw raakte de grond na enige tijd droog en uitgeput. De bomen waren langzaam weggekapt, waardoor zandverstuivingen vrij spel kregen. Het gebied werd onbewoonbaar en in de negende eeuw trokken de laatste bewoners weg uit Groot Olmen, op zoek naar betere gronden.

Wil je het aardewerk en glas van Groot Olmen eens in het echt zien? De Vondst van de Maand is gratis toegankelijk en tijdelijk te bezichtigen vanaf 26 juli in Huis van Hilde. Op de website van het archeologisch depot kun je alle vondsten van Groot Olmen in detail bekijken.

Lees alles over Groot Olmen in de archeoglossy SCHATRIJK Zuidelijk Duingebied.

Tekst: Sarah Remmerts de Vries

Bronnen:

• SCHATRIJK Zuidelijk Duingebied. Een uitgave van Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland (2019).
• Lezing over Groot Olmen door Jan de Koning, Hollandia archeologen, bij de presentatie van SCHATRIJK Zuidelijk Duingebied (3 juli 2019).

Publicatiedatum: 26/07/2019