Fotograaf Ezra Böhm presenteert een nieuwe fotoserie over de oude ambachten van ons land, genaamd ‘Forgotten Heroes‘. De serie geeft een kritische blik op de hypereconomie in de huidige maatschappij en heeft als doel de uitstervende ambachten van ons land weer nieuw leven in te blazen. In een wereld waarin men bewust bezig is met duurzaamheid en houdt van eerlijke producten met een meer symbolischere waarde dan de producten uit de fabriek, vormen de oude ambachten een mooi alternatief.

Houtzaagmolen

Mede door de komst van de houtzaagmolen in 1592 werd Nederland één van de machtigste landen van de zeventiende eeuw. Voorheen kostte het minimaal 30 dagen voordat één boom was gezaagd, aangezien alles met de hand moest gebeuren. Dankzij een monopolie op deze uitvinding, was Nederland het enige land dat hout kon zagen met behulp van een molen. Zo konden er in rap tempo schepen worden gebouwd, waardoor het voor de V.O.C. mogelijk was om de grootste vloot van de wereld samen te stellen.

Visrokerij

Maak kennis met Jan Smit, traditioneel visroker in het hard van Volendam. Zijn familie rookt al sinds 1856 verschillende vissoorten waarvan paling ongetwijfeld de bekendste is. Maar liefst 6 generaties Smit (Jan, Evert, Jan, Evert, Jan, Evert) zijn er werkzaam geweest en hebben het geheime- rookprocédé al doorgegeven.

Nog steeds wordt er dagelijks gerookt door de 5e en 6e generatie Jan Smit en zijn zoon Evert. Tijdens het hoogseizoen wordt de hele familie opgetrommeld voor het snijden, gromen, villen, spitten en fileren van de paling.

Volendam staat bekend als een vissersdorp, maar daar is tegenwoordig weinig meer van over. Jan zag ook de visrokerijen om hem heen een voor een omvallen. Hij besloot een restaurant om zijn rokerij te bouwen. “Als ik dat niet had gedaan, had ik het ook niet gered. Ook als oud ambacht moet je op bepaalde punten mee gaan met de tijd om te kunnen blijven bestaan.”

Smit Bokkum is vandaag de dag de enige rokerij die nog IJsselmeerpaling rookt, en dat is uniek. “Het is bewezen dat het IJsselmeer in alle opzichten de perfecte omgeving is voor een optimale paling,” Aldus zoon Evert Smit. Dit in combinatie met de eeuwenoude manier van roken maakt hun product wereldberoemd. Van over de hele wereld komen mensen speciaal naar het restaurant om de vis te proeven.

Jan: “Ik heb ‘s werelds beste Michelin sterren chefs in mijn restaurant gehad. Ze zeiden allemaal hetzelfde: “Ik wist niet dat vis zo lekker kon smaken.”

Stoomlocomotief

De machinist en de stoker houden van hun werk. Voor hen is de stoomlocomotief haast een levend organisme. Warmte vormt de basis van haar beweging, verschillende pijpen en tunnels regelen de circulatie, net als bij een mens. Door de kleppen op het juiste moment te openen en brandstof toe te voegen, zorgen de werkers ervoor dat het hart van de trein blijft kloppen.

Kuiperij

De kuiperij maakt tonnen die werden gebruikt voor opslag en transport van eten, drinken en producten zoals olie. Van de vijftiende tot de zeventiende eeuw waren deze tonnen essentieel voor de handel. Tegenwoordig wordt er voor de opslag voornamelijk gebruik gemaakt van metalen vaten.

Oliemolen

Jippe Kreining (1993) is opgeroeid in een molen en heeft het vak van kleins af aan meegekregen van zijn vader. Op zijn achttiende haalde hij zelf het molenaars diploma en zo werd hij de jongste molenaar van Nederland. Hij is hoofd molenaar op oliemolen ‘De Bonte Hen’, waar olie uit lijnzaad wordt geslagen bedoeld voor verf.

Naast molenaar op oliemolen ‘De Bonte Hen’ in Zaandam, is hij ook molen adviseur bij stichting De Hollandsche molen en afgestudeerd als schipper aan de Enkhuizer Zeevaartschool waarna hij vaak op zee te vinden is met een geheel authentieke botter. Jippe is dus een echte voorvechter voor de Nederlandse cultuur en probeert deze zo puur mogelijk tot zich te nemen en over te dragen.

Op zijn eigen molen is hij bezig om een centrum voor molengerelateerde ambachten op te zetten. Er is al een harenmakerij en op zolder maakt Jippe eigenhandig de windzeilen voor op de molenwieken. “Op deze manier kunnen de molens blijven werken met authentieke materialen. We restaureren de molens zoals ze vroeger waren, dan moet het molenaarsambacht net zo authentiek zijn. Er worden in Nederland op veel molens kunststof touwen en zeilen gebruikt, maar daarmee neem je het molenaarsambacht, dat officieel immaterieel erfgoed is, niet serieus.” Aldus Jippe. “Het zou daarom prachtig zijn als er op ‘De Bonte Hen’ nog een touwslagerij aan wordt toegevoegd, zodat we niet alleen in ‘De Bonte Hen’ met natuurlijk touw kunnen werken, maar op alle molens.”

Duurzaamheid staat echt voorop bij Kreuning. “Vroeger was bijna alles herbruikbaar ofwel circulair, zoals we dat tegenwoordig noemen. Niet dat het vroeger allemaal beter was, maar die duurzaamheid van toen was nog niet zo slecht. Nu proberen we in ons streven naar een circulaire wereld het wiel opnieuw uit te vinden. Laten we met ‘De Bonte Hen’ het voorbeeld geven.”

De molens, maar ook de ambachten in het algemeen, laten ons anders kijken naar de enorm vervuilende massa-productie industrie. Zij doen het verlangen aanmoedigen naar een kleinschaligere, humane en duurzame wereld. Een verlangen dat vooral onder de jongere generatie enorm toeneemt en ons moet helpen in de strijd naar een duurzamere wereld. De ambachten zelf kunnen het probleem niet oplossen maar ze creëren bewustwording en bieden een alternatief product op kleine schaal.

De klompenmaker

De oudere generatie klompenmakers zag dat hun ambacht aan het uitsterven was. Daarom besloten zij om de jongere generatie het vak te leren voor hobbydoeleinden. Zo zorgden ze ervoor dat het ambacht levend werd gehouden en de kennis werd doorgegeven. Als dit niet was gebeurd, zou er nu geen klompenmaker meer zijn. Net als bij veel andere ambachten is de kennis niet overdraagbaar via boeken, maar moet een meester het vak uitleggen aan zijn leerling. Daarom is het belangrijk om ook hierbij het enthousiasme door te geven aan de jongere generaties, zodat het ambacht kan blijven voortbestaan.

De Zaanse Schans

Zaandam staat bekend om haar enorme productie, eerst door molens en later door fabrieken. De katoenindustrie vormde een belangrijk deel van haar export. Weven is een groot onderdeel hiervan. De foto’s gemaakt bij de Zaanse Schans zijn geïnspireerd op de situatie in de achttiende eeuw. De hele familie was van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat aan het werk. Ze produceerde textiel voor een rijke eigenaar. Het was een hard en sober bestaan, dat in schril contrast stond met het leven van hun welvarende baas.

Herder

Ver weg van de dagelijkse hectiek, de drukke steden en aangesloten snelwegen is er plots ruimte voor rust en stilte. Een uitgestrekt heuvellandschap vol met diverse plant en diersoorten. De typisch Nederlandse heidelandschappen zijn wereldberoemd en meerdere van hen staan dan ook op de lijst van werelderfgoed.

Deze eeuwenoude landschappen zijn ontstaan in de middeleeuwen door de intensievere begrazing van schapen op gekapte stukken land. Al duizenden jaren worden deze gebieden bewoond door herders en hun kudde kuddes. De begrazing van deze velden zorgt voor een explosie aan biodiversiteit. Begrazing zorgt namelijk voor een enorme verscheidenheid aan leefomgevingen voor plant en diersoorten, waarin ieder zijn eigen natuurlijke plek nodig heeft.

Kunnen we onze tijd niet beter besteden en de natuur zijn gang laten gaan?  De natuur in Nederland is geen wilde natuur. “Als wij stoppen met ons werk, zal het hier binnen een paar jaar volledig dichtgroeien, en dat gaat ten koste van veel bijzondere plant en diersoorten,” Zegt herder Aart van den Brandhof. Minder plant en diersoorten is een groter risico op plagen, ziektes en overlast. De verschillende plant en diersoorten zijn afhankelijk van elkaar.

Van alle biodiversiteit die in Nederland oorspronkelijk aanwezig was, is nu nog maar 18% over. Daar moeten we dus heel zuinig op zijn. Om de beroemde heidelandschappen te behouden zijn wij dus sterk afhankelijk van het werk wat de herder en zijn kudde verrichten.

Ondanks het grote belang van dit eeuwen oude beroep voor de Nederlandse natuurbehoud, is het leven van een herder vandaag de dag erg moeilijk. Financieel komen ze elk jaar te kort en hun kuddes begrazen veelal terreinen in opdracht van grote organisaties waardoor hun bestaan sterk afhankelijk is van kort durende opdrachten. Bovendien wordt bij een klein deel van de landschappen maar gekozen voor begrazing door schapen. Veel vaker wordt er gewerkt met grote machines, wat zelfs schadelijk is voor de biodiversiteit. Waar schapen namelijk enkel de snelle grassen eruit halen waardoor de rest van de natuur een kans krijgt, neemt een machine alles in een keer mee.

In de toekomst zal er meer rekening gehouden moeten worden met de toegevoegde waarden van schaapsherders op het gebied van zinvol natuurbehoud en cultuurhistorische waarde. Herders worden op het moment op geen enkele manier beloond voor hun belangrijke inzet en er wordt te vaak gekozen voor snelle, goedkope manier van handelen ook al gaat dit ten koste van de natuur.

De foto’s van Ezra Böhm zijn te koop via de Gallerie Warnars & Warnars in Haarlem of via Ezra zelf. Dit zijn foto’s met een beperkte oplage, die zijn geprint en gedrukt op museale kwaliteit.

Voor zijn fotoserie ‘Forgotten Heroes’ fotografeerde Ezra Böhm ambachtslieden door het hele land. Drie jaar lang reisde hij door Nederland op zoek naar de meest bijzondere, nog bestaande ambachten, om ze in alle glorie vast te leggen. Om de ruim 130 foto’s van 16 verschillende ambachten in een boek te bundelen is de fotograaf een crowdfunding gestart. Deze loopt tot 3 mei 2024.

Auteur: Ezra Böhm, vertaling door de redactie van Oneindig Noord-Holland.

Publicatiedatum: 29/08/2022