Voormalige Harenmakerij uit de 18e eeuw

Het woonhuis van 'De Harenmakerij' was het eerste pand dat in zijn geheel werd overgebracht naar de Zaanse Schans. Het spectaculaire transport vond plaats op 10 januari 1962. Zelfs de fraaie tegelschouw verhuisde op deze bijzondere manier mee. Het pand werd opgevijzeld en op een stalen frame geplaatst dat aan de ene kant rustte op een as met wielen terwijl aan de andere kant een kraanwagen het frame oplichtte, waarna het transport in gang werd gezet.

2 min

Harenmakerij met woonhuis, 1900. Beeld: Gemeentearchief Zaanstad

Beroepsgeheim

In de werkplaats van De Harenmakerij was geheimzinnigheid troef. De harenmakers spraken met geen woord over hun bijzonder ambacht; beroepsgeheim. Hun specialiteit was het maken van ijzersterke, rechthoekige persmatten die werden gevlochten van de manen en staarten van paarden. Die haren werden gehekeld, op een lijnbaan tot koorden geslagen en op een pennenbank tot matten gevlochten. Ze waren een onmisbaar attribuut in de oliemolens. Het geslacht Harenmaker ontleende zelfs de eigennaam aan het beroep dat ze vele generaties van vader op zoon uitoefenden. Het originele gevelbord met de naam ‘Klaas Harenmaker & Comp.’ bevindt zich in het Molenmuseum in Koog aan de Zaan.

Het woonhuis van de harenmakerij, gereed voor transport naar de Schans. Beeld: Gemeentearchief Zaanstad

Transport over de Julianabrug, op weg naar de Schans, 10 januari 1962. Beeld: Gemeentearchief Zaanstad

Zaanse Schans kreeg pand cadeau

Met het verdwijnen van de oliemolens verdween ook het specialistische beroep van harenmaker. De huidige matten voor de enkele overgebleven oliemolens worden gemaakt van sisal en kunststof. Na de beëindiging van de harenmakerij vestigde zich een matrassenmakerij in de werkplaats. Nadat ook dit bedrijf werd opgeheven stond het jarenlang te verloederen. Het achter De Harenmakerij gelegen woonhuis, eigendom van cacaofabriek ‘De Zaan’, stond aan de Hoogstraat 39-41 op de grens van Koog aan de Zaan en Zaandijk en moest het veld ruimen voor fabrieksuitbreiding. De stichting ‘Zaanse Schans’ kreeg het pand cadeau, met een extraatje om de overplaatsing te kunnen bekostigen. Omdat de fundering nog niet gereed was, werd het gebouw voorlopig gestald aan de Leeghwaterweg.

De wederopbouw van woonhuis en harenmakerij, 1964. Beeld: Gemeentearchief Zaanstad

Sporenonderzoek

Het grote houten woonhuis droeg als jaartal 1743, maar de werkplaats was nog ouder en dateerde uit de 17e eeuw. Aan de hand van sporenonderzoek door architect Jaap Schipper werd een restauratieplan opgesteld. Daarbij werd de gedemonteerde werkplaats met bijbehorend kantoortje in het geheel geïntegreerd. De restauratie verliep bepaald niet naar wens. De in de arm genomen aannemer uit Velsen kon door gebrek aan mankracht de afspraken over het bouwschema niet nakomen, waardoor het werk uiterst traag vorderde. Aan dat lijden kwam een einde en op 26 september 1964 werd de voltooiing van de harenmakerij gevierd met een open dag voor de leden van de Vrienden van de Zaanse Schans. De arts dr. J.P. Nieuwenhuize werd de eerste bewoner. In 1990 werd het grote pand gesplitst en sindsdien wordt het in tweeën verhuurd.