7 min

Het kan best druk zijn op de Zeedijk. Eén van de bewoners noemt het zelfs een ‘afgesloten pretpark.’ En volgens bewoner Rietje, die op de Zeedijk is geboren, nu al weer 78 jaar geleden, was het vroeger gezelliger, zo vertelt ze in een filmpje dat op de expositie is te zien. ‘Vroeger had je meer gezinnen. Nu komen ze hier een woning huren en zijn ze na twee jaar weer weg.’  Maar Rietje zou er nooit meer weg willen. ‘Als het mooi weer is, zit ik hier voor de deur en trekt de hele wereld voorbij.’

Van oudsher wordt de Zeedijk door de hele wereld bezocht, vertelt Ravenna Westerhout, mede-samensteller van de expositie ‘Ongekend Zeedijk’. “De Zeedijk lag vroeger aan de haven van Amsterdam. Van oudsher is het dus altijd een plek van aankomst geweest. Zo’n beetje elk land waar schepen vandaan kwamen had ooit zijn eigen café. Aan de ene kant had je cafés van binnen en aan de andere kant had je cafés van buiten Europa. Veel verschillende culturen voelden zich daar dus thuis.”

De Zeedijk had vroeger talloze cafés voor zeelieden uit alle windstreken. In dit kunstwerk van Tja Ling Hu, getiteld ‘Wat u buiten niet ziet, vindt u binnen’ (2021) wordt verbeeld hoe dat vertier er uit zag. Foto: Amsterdam Museum.

Ontheemde binnenstad

De mini-expositie komt voort uit een project waarvoor Westerhout, die architect en onderzoeker is, samen met Jelmer Peter en  Niel Oedit Doebé met zo’n honderd bewoners, ondernemers en bezoekers van de Zeedijk spraken. Ze deden dat in de jaren 2020 en 2021, toen ze alle drie als trainee bij de gemeente Amsterdam werkten. Van wie is de Zeedijk eigenlijk, dat was een van de vragen waarmee ze aan de slag gingen.

Westerhout legt uit: “Planoloog  Zef Hemel vond de Amsterdamse binnenstad ontheemd, omdat de ziel van de binnenstad verloren was gegaan. De binnenstad was het domein geworden van expats en toeristen, zei hij, terwijl Amsterdammers er niet meer konden wonen.”

Westerhout sprak met hem en vond het een ‘hele interessante man’, maar was het toch niet helemaal met hem eens. “Ik denk dat de binnenstad wèl een ziel heeft, maar je moet die alleen weten te vinden. De binnenstad is van iedereen, van bewoners, ondernemers en van bezoekers.”

Ravenna Westerhout staat voor een wand met portretfoto’s die fotograaf Eveline Renaud op en rond de Zeedijk heeft gemaakt. Foto Arnoud van Soest.

Rode leeuw

Voor hun onderzoek kozen de trainees de Zeedijk uit, ‘omdat die straat zó divers is dat iedereen zich er wel in kan herkennen.’ Uiteindelijk leidde dat tot een boek en een fototentoonstelling in negen etalages van de Zeedijk, omdat het coronatijd was. En nu is er dan een mini-expositie in het Amsterdam Museum, met een grote rode leeuw als blikvanger, want Chinese winkels en restaurants zijn altijd beeldbepalend geweest voor de Zeedijk. De rode leeuw doet elk jaar in februari mee aan de optocht waarmee het Chinese Nieuwjaar wordt gevierd, vergezeld van draken en knalvuurwerk.

Polo Chan, mede-eigenaar van restaurant Nam Kee, waar een boek over is geschreven, dat weer verfilmd is, herinnert zich nog dat de Zeedijk vroeger een wilde buurt was. Zijn ouders waarschuwden hem als kind om af te blijven van de gebruikte spuiten en condooms die op de speelplaats lagen waar nu de Boeddhistische tempel staat. Maar verder had hij best een gelukkige jeugd. En nu runt hij samen met zijn broer een restaurant, waar iedereen welkom is en waar ‘beroemde kunstenaars, artiesten en jongens van de straat’ broederlijk een maaltijd gebruiken.

Een rode leeuw, die elke jaar mee danst bij de viering van het Chinese Nieuwjaar, fungeert als blikvanger. Foto: Amsterdam Museum.

NV Zeedijk

Tijdens haar research voor de tentoonstelling, kwam Westerhout veel te weten over de NV Zeedijk, die een cruciale rol heeft gespeeld bij het opknappen van de Zeedijk, nadat de straat in de jaren tachtig in handen was gevallen van de drugshandel.

“Na de Vietnamoorlog kwam de heroïne op, die uiteindelijk ook in Amsterdam terecht is gekomen. Door de ideale ligging bij het Centraal Station werd de Zeedijk de dealplek van heroïne. De straat verloederde, het was er gevaarlijk en zelfs de politie bleef er liever weg. Bewoners en ondernemers trokken weg en de bewoners die bleven, hebben toen bij de gemeente aan de bel getrokken. Ze maakten een protestposter waarin de gemeente de Zeedijk zogenaamd tot rampgebied had verklaard. Die poster laten we ook zien.”

Het bewonersprotest vormde de aanzet tot het oprichten van de NV Zeedijk, een sociale vastgoedfirma, die panden opkocht, opknapte en er nieuwe huurders en ondernemers bij zocht.

Ravenna Westerhout bij het pamflet waarin protesterende bewoners de Zeedijk tot rampgebied uitroepen. Foto: Arnoud van Soest.

What the fuck

Patta, een winkel in streetwear, is daar een voorbeeld van. Medeoprichter Edson Sabajo vertelt dat zijn medeondernemers op de Zeedijk aanvankelijk hun bedenkingen hadden toen hij er met zijn zakenpartner een winkel opende. Hij is Surinaams en het waren vooral  Surinaamse verslaafden die de Zeedijk destijds zo’n slechte naam gaven. ‘Ik heb ze uitgelegd dat ik niet kwam om de straat te verpesten. Ze dachten waarschijnlijk: die blacks komen weer, what the fuck gaat hier gebeuren.’ Maar toen de winkel er in slaagde om een jeugdig publiek naar de Zeedijk te trekken, kregen ze het nodige respect en ‘ging het lopen.’

Streetwearwinkel Patta trekt een jong publiek naar de Zeedijk. Foto: Amsterdam Museum.

De Olofskapel

Dat ondernemers zich weer op de Zeedijk wilden vestigen, kwam ook door de komst van het luxe Barbizon Palace Hotel dat zich eind jaren tachtig op de destijds beruchte kop van de Zeedijk vestigde en dat voor een heel ander publiek zorgde.

Brian werkt al dertig jaar als conciërge bij dat hotel, dat uit 19 huisjes bestaat, waarvan de gevels behouden zijn gebleven. Hij herinnert zich hoe hij als jongen van 14 jaar de bus van Hoorn naar Amsterdam nam en dan bij de kop van de Zeedijk uitstapte. Van zijn ouders mocht hij absoluut niet de dijk op, want die stond toen nog vol met junks en drugsdealers. Toen hij eind jaren tachtig zelf bij het hotel ging werken, kwam het nog geregeld voor dat beveiligers ‘junks van de wc moesten vegen.’  Die tijd is nu gelukkig voorbij en trots vertelt hij dat de vijftiende-eeuwse Olofskapel aan de kop van de Zeedijk, die destijds op instorten stort, inmiddels weer in oude glorie is hersteld en via een tunnel met het hotel is verbonden.

Hartjesdag, waarbij mannen zich als vrouwen verkleedden, en andersom, is een oud volksfeest, dat sinds de jaren 1920 werd gevierd en door de queergemeenschap nieuw leven is ingeblazen. Johan Coenraad Braakensiek legde de feestende menigte in 1926 vast. Collectie: Amsterdam Museum.

Opgejaagd

De komst van het hotel ging gepaard met acties van de politie, die de dealers, de junks, de sekswerkers en de daklozen naar de andere kant van de dijk verjaagde. Hoe dat was vertelt Sonja in een filmpje. Sonja was destijds dakloos en werkte als straatprostituee om haar verslaving te bekostigen. Dat de politie iedereen opjoeg was natuurlijk wel mooi voor de buurt, maar dat leidde ook tot de nodige overdosissen en doden, omdat ‘we altijd werden opgejaagd.’ Zelf heeft ze het overleefd, omdat ze bijtijds hulp zocht en inmiddels geeft ze rondleidingen om mensen te vertellen hoe het is om op straat te overleven. En dat we een beetje aardig tegen daklozen moeten zijn. ‘Een lach of goedemorgen kost niks.’

Tot slot vragen we samenstelster Ravenna Westerhout hoe de Zeedijk er anno 2024 voorstaat. “Die diversiteit is er nog wel,” gaat ze van start, “maar het is wel iets dat beschermd en gekoesterd moet worden. En het is vooral belangrijk dat de binnenstad voor iedereen blijft, dat iedereen zich daar thuis moet blijven voeren. Kortom, dat er mensen wonen en werken, want anders wordt het net zo’n dode boel als bijvoorbeeld in de binnenstad als Londen, waar alles is opgekocht en niemand meer woont.”

Op de expositie zijn ook kunstwerken te zien van Neil Fortune, Tja Linh Hu en Susan Kooi, die zich door de buurt lieten inspireren. Foto: Amsterdam Museum.

‘Ongekend Zeedijk’ is onderdeel van de serie Collecting the City, met telkens drie kleine tentoonstellingen en is tot 5 januari 2025 te zien. Tevens worden er kunstwerken getoond van Neil Fortune, Tja Linh Hu en Susan Kooi, die zich door de buurt lieten inspireren.

De vierde aflevering van Collecting the City besteedt ook aandacht aan jongeren die in Kazerne Reigersbos kunstinstallaties maken. Museum om de Hoek toont onder andere de zelfspelende piano uit het Pianola Museum, werken van Atelier Volten en besteedt aandacht aan bewoners van de Bellamybuurt.

Auteur: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 11/03/2024