Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

‘Inclusie en diversiteit zitten in de aard van de Zeedijk’

Het oudste gayvriendelijke café van Amsterdam is dicht. Maar niet voor lang, als het aan de nieuwe stichting Café ’t Mandje ligt.

Café te koop!

Het is nog vroeg op de Zeedijk, er zijn weinig mensen op straat. Tussen de Chinese restaurants, kledingwinkels en gesloten bruine kroegen zit café ’t Mandje, het oudste nog bestaande gay-café van Amsterdam. Het is nog fris op de vroege ochtend, maar een warme oranje gloed van schemerlichtjes schijnt door de ramen tegemoet. In het lege café zitten Piet Boogert en Lonneke van den Hoonaard – bestuursleden van stichting Café ‘t Mandje. De stichting gebruikt het café tijdelijk als onofficiële vergaderruimte.

Het café is sinds 2020 dicht. Met pijn in het hart zette de vorige uitbaatster, nicht van de legendarische Bet van Beeren, het café te koop. De schrik sloeg de Amsterdammers om het hart, die hun favoriete café al in een wafelshop zagen veranderen. Vastgoedinvesteerder Zeedijk NV kocht het pand op. Een nieuwe stichting werd opgericht om het café met respect voor de historie te exploiteren.

Piet en Lonneke werden op persoonlijke titel gevraagd om bij de stichting te treden. Piet als cultureel maatschappelijk ondernemer – hij is directeur van het historische Lloyd-hotel – en een echte ‘erfgoedman’ vanwege zijn betrokkenheid bij stichtingen die zich inzetten voor het Amsterdamse Lhbti-erfgoed. Lonneke als directeur van stichting IHLIA, het grootste Lhbti-archief van Europa.

Piet Boogert en Lonneke van den Hoonaard in café ’t Mandje. Foto: Inge Molenaar.

Een nieuwe Bet

Lonneke was al jaren trouwe bezoeker van ’t Mandje en was zeer vereerd met het aanbod. Als bezoeker was voor haar duidelijk: ‘Deze plek is dicht en moet weer open. Dat moeten we samen voor elkaar zien te krijgen.’ Al laat ze de kans om zelf kroegbaas te worden liever lopen. Piet geeft eerlijk toe dat hij niet tot de vaste schare bezoekers behoort, maar vanuit zijn werk de Zeedijk en de Zeedijk NV goed kent. Dat het café behouden moet blijven, een icoon aan de Zeedijk, is voor hem klare zaak. Als ondernemer ziet hij het als taak om Amsterdam een mooie stad te houden.

De nieuwe stichting kreeg de taak om op zoek te gaan naar een nieuwe kroegbaas, die in de grote voetstappen van Bet van Beeren kan treden. Een serieuze opdracht, want van Bet van Beeren is er maar één. In tijden waarin onderwerpen als diversiteit en inclusie nog niet aan de orde van de dag waren, opende Bet van Beeren in 1927 een van de eerste homovriendelijke cafés van Amsterdam: café ‘t Mandje. Bet, openlijk lesbienne, maakte van het café een plek waar iedereen welkom was. Bezoekers konden er dansen met wie ze wilden en hoefden niet op hun hoede te zijn voor de zedenpolitie.

Café ’t Mandje aan de Zeedijk. Foto: Inge Molenaar.

“Die gaan toneel kijken”

Een plek waar iedereen welkom was, was in Bet’s tijd nog niet zo vanzelfsprekend. Lonneke vertelt dat er in Amsterdam wel al plekken waren voor mannen, maar zeker nog niet voor vrouwen. Een bekende plek voor mannen was bijvoorbeeld The Empire aan de Nes, die voor het eerst vermeld werd in 1911. Er waren ook al wat andere cafés, die een vrouwelijke clientèle trok maar dat was vooral omdat de barvrouw openlijk lesbienne was. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen meer gaycafés op, maar ze waren nog niet openbaar.

Lonneke: ‘In de jaren vijftig, zestig was de sfeer heel repressief. Dan was bijvoorbeeld het ontmoetingspunt de voormalige Shakespeare-club, nu de COC. Hier kwamen mensen bijeen waarvan anderen dachten: “die gaan toneel kijken”, maar het was gewoon een ontmoetingsplek voor mannen en vrouwen. Zo had je een aantal plekken.  De explosie kwam in de jaren zeventig. Dit was een tijd van activisme en de emancipatie van onze beweging.’

De Zeedijk in de jaren zeventig. Foto: J.M. Arsath Ro’is, 1972. Collectie Stadsarchief Amsterdam.

Terwijl de bloeiperiode voor homocafés in Amsterdam startte, verloederde de Zeedijk door de komst van heroïne. Rond 1980 namen heroïnehandelaars- en gebruikers de straat over. Op straat braken vuurgevechten uit. Bet was inmiddels al een tijd overleden, zij overleed in 1967 op 65-jarige leeftijd. Haar zus Greet besloot het café in 1983 te sluiten.

Het café bleef 25 jaar onaangeroerd. Tussendoor waren er plannen om van het café een homomuseum te maken, wat resulteerde in een replica van het café in het Amsterdam Museum. Tot 2008, toen de nicht van Bet van Beeren het café weer opende. Het café was ingrijpend hersteld tot groot genoegen van de homogemeenschap, de stad en de buurt. Meer dan tien jaar is de sfeer van ’t Mandje als vanouds. De coronapandemie blijkt helaas de nekslag voor het knusse café, dat niet geschikt is voor anderhalve meter afstand bewaren.

Café ’t Mandje bleek niet geschikt voor anderhalve meter afstand. Foto: Martin Alberts, 2007. Collectie Stadsarchief Amsterdam.

‘Er is geen huis meer’

Het is niet de enige plek die de deuren sluit. Lonneke en Piet zien de gayvriendelijke plekken uit Amsterdam verdwijnen. Ze sommen de plekken op waar zij vroeger kwamen om uit te gaan en mensen te ontmoeten, maar die bijna allemaal zijn verdwenen. Vroeger waren er nog tientallen plekken in de hele stad, nu zijn deze vooral in de Reguliersdwarsstraat te vinden. Dat dit iconische café, inmiddels tot symbool voor de homogeschiedenis van Amsterdam gedoopt, moet open blijven is voor de twee bestuursleden overduidelijk.

Vanuit de Lhbti-gemeenschap klinkt de behoefte aan fysieke plekken waar mensen uit de gemeenschap samen kunnen komen. Lonneke ziet het in haar archief, waar steeds vaker bezoekers langskomen voor een gesprek in plaats van een duik in de archiefstukken. Piet ziet bij zijn werkzaamheden voor stichting het Homomonument hoe belangrijk het is om een plek te hebben waar je fysiek heen kan gaan om te vieren of te herdenken. Maar volgens Lonneke en Piet is er geen huis meer ‘en dat is een groot gemis voor een groot aantal mensen. Daarom moet je de plekken die er wel zijn, vooral in stand houden.’

De Reguliersdwarsstraat staat bekend als de gay-straat van Amsterdam. Foto: Martin Alberts, 2007. Collectie Stadsarchief Amsterdam.

Een inclusieve straat

De vaste klanten van café ’t Mandje kunnen in ieder geval niet wachten tot hun café weer opengaat. Vaak als de stichting overleg heeft in het café kloppen er mensen op het raam of turen ze naar binnen voor een teken van hernieuwd leven. Mensen zijn enthousiast over het voornemen van de stichting om ’t Mandje nieuw leven in te blazen. Er zijn veel fans, heel veel fans. In de jaren dat het dicht was, stroomde de mailbox van de Zeedijk NV vol met mails van enthousiaste stamgasten die hun diensten aanboden om zelf het café te runnen.

Hun enthousiasme droeg bij aan de plannen van de Zeedijk NV om de kroeg over te nemen. Stichting Café ‘t Mandje is door Zeedijk NV gevraagd om ervoor zorgen dat het café blijft zoals Bet het uitbaatte. Niet als gaycafé pur sang, maar als een plek waar simpelweg iedereen welkom was. De Zeedijk was begin twintigste eeuw een plek waar een divers publiek rondliep met zeelui, prostituees, Chinese handelaren.

‘Lonneke: Omdat ze [Bet] zelf ook lesbisch was, had ze oog voor een gayfriendly omgeving, maar ook voor anderen. Alles wat van de norm afweek, mocht hier zijn. Het gevoel van zo’n veilige plek hebben, dat is meegenomen in de jaren erna. Het is een kernwaarde van wat het moet zijn en het is een van de opdrachten die we [de stichting] hebben meegegeven aan de nieuwe exploitant.’

Piet ziet in de praktijk dat na honderd jaar de Zeedijk nog steeds een plek is waar iedereen welkom is. Hij beschrijft het als een enorm diverse straat. Hij illustreert het aan de hand van de winkels rondom het café. ‘Vanaf Nam Kee naar de Patta winkel, dat is zo’n mooie illustratie van hoe inclusief die Zeedijk is. Inclusie en diversiteit zitten in de aard van de Zeedijk.’

Goed nieuws voor alle oude en nieuwe bezoekers. Ze hoeven niet meer naar het Amsterdam Museum om zich in ’t Mandje te wanen, maar kunnen vanaf deze zomer weer langs voor een ouderwets gezellig vaasje in het historische café. Piet en Lonneke leggen na het vinden van de nieuwe Bet niet de taken naast zich neer. De Lhbti-gemeenschap en -geschiedenis verdient een nog zichtbaardere plek in Amsterdam. Ook na de opening van ’t Mandje zullen zij blijven strijden voor een mooi Amsterdam, waar iedereen ongeacht seksuele voorkeur of afkomst welkom is.

Auteur: Inge Molenaar

Met dank aan Lonneke van den Hoonaard en Piet Boogert van Stichting Café ‘t Mandje.

Meer weten over de geschiedenis van ’t Mandje? Naast een bezoek aan museumcafé ’t Mandje in het Amsterdam Museum, kan je ook bij IHLIA terecht voor meer informatie over de geschiedenis van het café.

Publicatiedatum: 09/06/2022

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.