5 min

Begin kraakbeweging

Op 2 januari 1965 kraakte een groep jongeren onder leiding van HTS-student Ruud Strietman een dichtgespijkerde woning aan de Generaal Vetterstraat in Amsterdam West. De groep had besloten het recht in eigen hand te nemen om een jong pasgetrouwd vriendenstel aan een woning te helpen. De actie trok veel nationale en internationale publiciteit en al gauw werden er meer woningen in de stad gekraakt.

Kraken werd populair. In de jaren zeventig en tachtig van de 20e eeuw bevolkten duizenden krakers Amsterdam. Ze bevolkten leegstaande huizen en verzetten zich gezamenlijk tegen de autoriteiten. Amsterdam kende destijds een hoge woningnood en leegstand. Speculatie met onroerend goed en een traag verlopende stadsvernieuwing waren de oorzaak. Sloop en nieuwbouw werden als de oplossing gezien voor oude vervallen stadswijken. Zo moesten in Amsterdam Oost woonblokken tegen de grond om de metrolijn aan te kunnen leggen. Zogenoemde ‘cityvorming’ moest ervoor zorgen dat bedrijven binnen de stad bleven en niet wegtrokken. Bijvoorbeeld door brede, rechte autowegen naar het centrum aan te leggen en daar kolossale bankgebouwen neer te zetten.

Woning met krakers, Koningsstraat. Beeld: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam, Arsath Ro’is, J.M.

Een bont gezelschap

Stoere jongens stonden zij aan zij met keurige studentes, bevlogen activisten, jonge gezinnen en anarchistische punkers. Allemaal keerden zich tegen de woningnood, de leegstand en tegen de afbraak van de oude stad. Ze wilden de maatschappij veranderen.

Kraken werd een politiek actiemiddel, maar ook een leefwijze. De eerste jaren ging het actievoeren nog op een bijna vrolijke manier, maar al snel begon de strijd tussen krakers en de gevestigde machten te verharden.

De krakersrellen in 1975 in de Nieuwmarktbuurt vormden een eerste mijlpaal. Hoewel de huizen rond het metrotracé uiteindelijk toch werden ontruimd en afgebroken, wonnen de krakers (en de buurtbewoners) de slag tegen de cityvorming. In plaats van een snelweg en flats, kwam er sociale woningbouw.

Krakers in het gebouw van het voormalig Handelsblad Detail van het gebouw van de voormalig Algemeen Handelsblad, thans bewoond door krakers. Beeld: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam, Ino Roël

Van herkraak tot veldslag

Er zijn vele noemenswaardige gebeurtenissen die de kraakbeweging haar rebelse imago gaven. Zo werd een zestal panden aan de Keizersgracht, de zogenaamde Groote Keijser, gebarricadeerd en hebben kraker het NRC-Handelsbladgebouw bezet. De ontruiming van de Lucky Luck, een pand aan de Jan Luykenstraat, wordt ook nog steeds herinnerd.

Een van de belangrijkste gebeurtenissen was de strijd rond de ontruiming van de Vondelstraat. In 1980 hadden krakers in de Vondelstraat een pand gekraakt. Dit werd ontruimd door de politie, maar kort daarop gingen krakers over tot ‘herkraak’. Er volgde een ware veldslag. De politie was gedwongen zich terug te trekken en de krakers riepen de ‘Vondelvrijstaat’ uit. Bij de tweede confrontatie, een paar dagen later, zette de politie 1500 man van de Mobiele Eenheid (ME) in en zes tanks om de barricaden opzij te schuiven.

De inhuldiging van Beatrix als koningin op 30 april dat jaar verliep daardoor in een zeer gespannen sfeer. Onder de leus ‘Geen woning, geen kroning’ rukten groepen krakers op naar de Dam en konden slechts met grote moeite door de politie worden tegengehouden.

Stadhouderskade na verwijdering van de krakers uit de panden op nummers 82-83. Beeld: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam, Martin Alberts

Hoogtijdagen kraakbeweging

In 1982 bestond de kraakbeweging naar schatting uit ongeveer 9000 krakers. Het waren de hoogtijdagen. Er zaten veel hoogopgeleide jongeren bij. Door de economische recessie hadden ze na hun studie weinig kansen op een baan. Kansarme jongeren en illegalen sloten zich bij hen aan. Ondanks hun kritiek op de overheid, leefden de meesten zonder scrupules van een uitkering: “We hollen het systeem van binnen uit.”

Deze zogenoemde ‘verloren generatie’ pakte niet alleen de woningnood aan, maar ook de werkloosheid. In gekraakte panden openden ze fietsenmakerijen, timmerwerkplaatsen, drukkerijen, eetcafés en galerieën. De beweging bezat eigen kranten en radiozenders. Radiozender de Vrije Keijser opereerde bijvoorbeeld vanuit het kraakpand De Groote Keijser aan de Keizersgracht.

De krakers waren goed georganiseerd en er bestond veel onderlinge solidariteit. Ze hielpen elkaar als woningen werden ontruimd door de ME en pasten op elkaars kinderen in woongroepen. Trouwen was niet gebruikelijk, behalve als een illegaal daardoor aan een verblijfsvergunning kon worden geholpen.

Groepje demonstranten in de Spuistraat tijdens de inhuldiging koningin Beatrix op 30 april 1980. Beeld: beeldbank stadsarchief Amsterdam, Martin Alberts

Keerpunt

In de jaren tachtig hadden steeds meer krakers er genoeg van. De solidariteit nam af en mensen waren de eindeloze vergaderingen en discussies moe. Bovendien hadden zich in de kraakbeweging machtscentra gevestigd die onderling geweld niet schuwden. De overheid was overgegaan op een dubbele strategie: deels werden krakers tegen een schappelijke huur gelegaliseerde huurders en deels werden gekraakte panden met inzet van veel machtsmiddelen ontruimd.

Een keerpunt was het overlijden van de kraker Hans Kok, die in 1985 in een politiecel overleed. Na de aanvankelijke woede leidde dit tot het afnemen van de bereidheid om geweld te gebruiken. De kraakbeweging zou daarna afkalven tot een paar honderd mensen.

Leuzen door krakers op de muur van de voormalige groothandel in woningtextiel J.W. Weyers. Beeld: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam, Martin Alberts

Kraken anno nu

Kraken is nog altijd aanwezig en controversieel. Veel burgers zien het als diefstal en keuren het geweld en de vernielingen af. Ook de toename van het aantal buitenlandse krakers die vaak voor overlast in de buurt zorgen, doet het imago van de beweging weinig goed.

Tegelijkertijd heeft de kraakbeweging de afgelopen jaren aandacht opgeëist voor het behoud van industrieel erfgoed als entrepots en havengebouwen, zoals de NDSM werf in Amsterdam Noord. Daar ontstond een alternatief cultureel centrum met betaalbare woon- en werkruimten voor kunstenaars en ambachtslieden.

Quellijnstraat 41, kraakpand en krakers, 2005. Beeld: Beedbank Stadsarchief Amsterdam, Martin Alberts

Lees meer over de kraakbeweging.

Publicatiedatum: 30/11/2010