Wat een plaatje is Gezicht op Welgelegen van de Antwerpse landschaps- en architectuurschilder Hendrik Frans de Cort (1742-1810). Het bekende Haarlemse landhuis, dat bankier Henry Hope liet bouwen om zijn kunstcollectie in onder te brengen, moet net voltooid zijn geweest toen De Cort zijn eerste penseelstreken op doek zette. Op het schilderij is de voorgevel van Paviljoen Welgelegen te zien. De Cort legde de architectonische details nauwgezet vast, zoals de ondertekening zichtbaar maakt. Met dunne glaceerlagen werkte hij het neoclassicistische landhuis in verf uit.

De architectuur werkte De Cort heel accuraat uit, maar voor de omgeving gebruikte hij zijn fantasie. De Cort situeerde Paviljoen Welgelegen in een zelfbedacht landschap met woeste bomen. Op de voorgrond bevindt zich een ongerept woud, met twee figuren die op een open plek boomstammen op een kar laden. Links hoeden twee herders hun kudde schapen. Ook is een handelaar met zijn ezel te zien, net als een boerin en enkele kinderen.

Landschappen met een vleugje fantasie

Makers én liefhebbers van landschappen op schilderijen waren meestal niet vies van een beetje fantasie. Denk aan italianisanten als Nicolaes Berchem en Jan Asselijn, die idyllische landschappen in gouden licht schilderden. De toeschouwer waant zich onder de Italiaanse zon, maar wie deze landschappen in het echt wil bekijken, komt bedrogen uit. Sommige schilders die landschappen in Italiaanse stijl maakten, hadden zelfs nog nooit voet in Italië gezet.

Hendrik de Cort had nog een andere reden om zijn fantasie voor de enscenering van Welgelegen optimaal te benutten. Toen Henry Hope hem de opdracht gaf om het landhuis te portretteren, was hij al zeker zes jaar woonachtig in Londen. De Cort was in 1788 de Noordzee overgestoken, toen de bouw van Paviljoen Welgelegen nog in volle gang was. Pas in 1794 werd daar de laatste hand aan gelegd. De kans is klein dat De Cort het paviljoen ooit in levenden lijve gezien heeft.

Ook Henry Hope maakte eind 18^e eeuw de overtocht naar Engeland. Kort nadat Paviljoen Welgelegen voltooid was, trokken de Franse Patriottische legers ons land binnen. Henry Hope waande zich niet veilig en week met 372 schilderijen uit naar de Britse hoofdstad. Waarschijnlijk heeft hij De Cort daar de opdracht gegeven om het dierbare buitenhuis dat hij moest achterlaten te portretteren. Misschien als herinnering, of om te laten zien aan zijn kennissenkring in Londen.

Portretteren op afstand

Hoe kon De Cort het gebouw zo nauwgezet portretteren, als hij het niet in het echt kon bekijken? Henry Hope gaf hem vermoedelijk architectonische tekeningen van het paviljoen mee. H.P. Schouten maakte bijvoorbeeld in 1791 twee aangezichten van Welgelegen, die Benjamin Comte later verwerkte tot een gravure. Ook heeft Hope mogelijk een maquette van zijn buitenverblijf laten maken, zoals op een groepsportret dat Benjamin West van de familie Hope maakte te zien is (in de linkerbovenhoek).

Die maquette zou ook verklaren waarom het perspectief op het schilderij van De Cort hoger is dan op de tekeningen van Schouten. Gezicht op Welgelegen biedt uitzicht op de dakconstructie van het gebouw. Zo is de lantaarnkap boven het trappenhuis te zien, die als een achthoekige opbouw met ovale vensters boven het dak uitsteekt. Dat zou De Cort goed nagetekend kunnen hebben met behulp van de maquette.

Van alle kanten in beeld

Gezicht op Welgelegen geeft Welgelegen vanaf de voorzijde weer. Maar in de Britse kunsthandel dook in 1969 nóg een Welgelegen-portret van de hand van De Cort op, waarop het paviljoen vanaf de Dreefzijde te zien is. Ook hierop is de architectuur nauwgezet uitgewerkt: van de toen nog wit gepleisterde zijgevel, tot het oude koetshuis.

Het gebeurde wel vaker, dat mensen van hun kastelen of buitenverblijven meerdere schilderijen lieten maken. Tenslotte hadden zulke gebouwen vaak meerdere mooie kanten. Ook andere buitenplaatsen in Haarlem en omgeving zijn ‘dubbelportretten’ bekend, zoals het Slot Heemstede van Adriaan Pauw.

Kleine details zijn op het tweede schilderij van Paviljoen Welgelegen net zo getrouw weergegeven als op het werk dat de Provincie Noord-Holland verworven heeft. Van de oplopende opgang met leeuwen tot het toegangshek naar de hoofdzijde. Zelfs de paaltjes aan de Dreefzijde zijn in beeld gebracht. Maar waar dit zusterportret is gebleven, is onbekend. Hopelijk kunnen we dit op een dag ook bewonderen in Paviljoen Welgelegen!

Omslagfoto: Judith van Amelsvoort (redactie ONH) en Simone Memel (conservator bij de Provincie Noord-Holland) met Gezicht op Welgelegen in Paviljoen Welgelegen. Foto: Marit Eisses

Tekst: Marit Eisses

Bronnen:

• Persbericht Provincie Noord-Holland
• Tekst Marc Schreuder (Galerie Schreuder en Kraan)

Publicatiedatum: 04/09/2023