Even tussendoor

“Het stoeltje was de trigger”, vertelt Lidewij de Koekkoek, directeur van het Stedelijk Museum Alkmaar. Het idee van een tentoonstelling over Picasso is al eerder besproken, maar het duurde even voordat het museum dat aandurfde. Toen ze in juni 2015 het stoeltje kregen aangeboden, zag De Koekkoek dit als een buitenkans. De voorbereidingen voor de tentoonstelling werden ingang gezet. “Het was ontzettend veel werk, omdat het een project was dat eigenlijk even tussendoor kwam en in zeer korte tijd en onder hoge druk is gemaakt”, vertelt ze. Het belangrijkste was het schilderij uit Australië, ‘La belle Hollandaise’, een topstuk uit de collectie van de Queensland Art Gallery in Brisbane.

“Zonder Australië had ik het niet gedaan”, benadrukt de directeur. Toen het Stedelijk Museum Alkmaar in februari eindelijk groen licht kreeg uit Australië volgden de bruikleentoezeggingen van Centre Pompidou en Musée Picasso in Parijs al snel. “Australië zei dat ze het concept heel goed vonden; het verhaal, het vertrekpunt en dat gekke stoeltje. Ze waren blij dat we ons beperken tot het Hollandse werk; dat hun Picasso niet een van de dertig, veertig of vijftig Picasso’s zou zijn. Bovendien is La belle Hollandaise nu herenigd met het schilderij uit Parijs”, vertelt De Koekkoek trots.

Schetsen als vakantiekiekjes

De tentoonstelling begint met een grote kaart, waarop je kunt zien waar de Spaanse kunstenaar is geweest, vergezeld door oude foto’s en de vele omgevingsschetsen die door Picasso zijn gemaakt. “We hebben in het depot in Parijs de schetsboekjes door mogen bladeren, waardoor we ook de volgorde konden zien. Het is een soort creatief verslag van dag tot dag, van waar hij allemaal geweest is. Zo konden we dat ook op de kaart reconstrueren”, vertelt De Koekkoek enthousiast. “Hij kwam hier aan als een soort toerist en maakte schetskiekjes, zoals wij foto’s maken.” In de schetsen zie je de reis die hij maakte, de plekken die hij bezocht en de mensen die hij ontmoette of observeerde. Picasso was gefascineerd door de lange Hollandse vrouwen. “Ik hoop van harte dat mensen ook op pad gaan en gaan kijken naar de plekken waar hij allemaal is geweest.”

Het museum presenteert beide schetsboekjes in de tentoonstelling. Eén van de schetsboekjes heeft Picasso waarschijnlijk in Alkmaar gekocht. “Er was destijds op de Lange Straat een winkel die dat soort spullen verkocht”, vertelt De Koekkoek. De schilder bezocht de kaasmarkt, waar hij ook schetsen van maakte, voor hij op de Bierkade de stoomboot richting Schoorldam nam. Zo kun je in de tentoonstelling een paar geschetste stadsgezichten aan het water met Alkmaarders in West-Friese klederdracht bekijken.

Maar vooral in Schoorl en Schoorldam, toen Picasso achtereenvolgens bij zijn vriend Tom Schilperoort en de postbesteller Jan de Geus verbleef, trok de schilder eropuit om te schetsen en inspiratie op te doen voor de werken waar hij in Parijs nog mee bezig was. Zo zie je in zijn ‘Famille de Saltimbanques’ (Acrobatenfamilie) op de achtergrond een Noord-Hollands duinlandschap terug.

La belle Hollandaise

Drie beroemde gouaches

Als je de kleine tentoonstellingszaal binnenkomt, zie je aan het eind de twee beroemde gouaches, die voor het eerst sinds 1905 weer een zomer samen zijn. “Het is bijna een tempel. Het is een beetje donker binnen – het is natuurlijk werk op papier – maar dit versterkt ook wel de sacrale sfeer”, omschrijft Lidewij de Koekkoek. De bekendste is wel ‘Les trois Hollandaises’ uit het Musée Picasso in Parijs. De schilder heeft het werk met de drie vrouwen in rood, wit en blauw, waarschijnlijk aan de Rijksweg van Alkmaar naar Schoorldam gemaakt. Op de achtergrond zie je een typisch Noord-Hollandse stolpboerderij, mogelijk de stolpboerderij aan de Westfriesedijk 2 te Schoorldam. Het is onbekend wie model heeft gestaan voor deze imposante gouache. Het zou zomaar om één en dezelfde vrouw kunnen gaan, die in verschillende houdingen is afgebeeld. En wie weet is ze ook dezelfde vrouw als ‘La belle Hollandaise’.

Er is nog een derde gouache bekend, ‘Nue au bonnet’ (Naakt met mutsje). De verblijfplaats van dit mysterieuze schilderij is al sinds 1913 onbekend.

Wie is La belle Hollandaise?

Tot nu toe werd altijd gedacht dat Dieuwertje de Geus, de dochter van de postbesteller Jan de Geus, model stond voor ‘La belle Hollandaise’. “Maar nu hebben we het vermoeden dat het Nelly Timmer was”, vertelt Lidewij de Koekkoek opgewekt. Nelly heette in werkelijkheid Petronella Timmer en deed onder andere de huishouding in enkele woningen aan de Duinweg, waaronder die van Tom Schilperoort. Samen met Picasso staan ze op een foto, die ook in de tentoonstelling is te zien.

“Zeker in die tijd was het op het Noord-Hollandse platteland volstrekt ongepast model te staan. Het is dan ook de vraag of de dochter van de postbesteller uit de kleren zou zijn gegaan voor een jonge Spaanse kunstenaar”, De Koekkoek speelt met het idee, “We weten ook dat Nelly Timmer later model stond voor diverse kunstenaars. Het zou dus goed kunnen dat het Nelly Timmer is, als zij dat al gewend was, maar volledige zekerheid is er niet.”

Nelly heeft nog met Tom Schilperoort gecorrespondeerd tot diens dood in 1930. Uit deze correspondentie zou blijken dat ze model zou hebben gestaan en het kunstenaarscircuit kende. Volgens haar achterkleinzoon, die in het bezit is van deze correspondentie, bloeide er in de zomer bovendien een romance op tussen Picasso en Nelly. “Helaas wil hij de correspondentie niet vrijgeven”, zegt De Koekkoek teleurgesteld.

Les belles Hollandaises herenigd

Gescheiden wegen

Wie het model voor La belle Hollandaise ook was, een fascinerend schilderij is het zeker. “Dat is de Alkmaarse Mona Lisa zei iemand tegen mij”, vertelt De Koekkoek, “Ze heeft een hele raadselachtige blik. Ze kijkt heel gelukkig en intiem in het oneindige.” Maar, hoewel deze gouache haar erg aanspreekt, wijst Lidewij de Koekkoek bij de vraag wat haar favoriete object van de tentoonstelling is, op de schetsen: “Ik denk voor mij vooral die schetsboeken, die zo dicht bij de meester zitten. Heel direct zijn ze. En dan die afwisseling met de Hollandse kiekjes en zijn klassieke Franse oeuvre. Dat vind ik mooi, dat is spannend.”

De tentoonstelling ‘Picasso in Holland’ is van 7 juni tot en met 28 augustus 2016 in de kleine zaal van het Stedelijk Museum Alkmaar te zien. Maandag na de laatste dag van de tentoonstelling verschijnen de koeriers en scheiden de wegen van de twee bijzondere gouaches.

 

Auteur: Liza Koppenrade

Publicatiedatum: 09/06/2016