4 min

Vlakbij de Naald klinkt geraas van vallend puin. Alsof er een glasbak wordt leeggegooid, maar dan een harder, zwaarder geluid. Met grof geweld grijpt een shovel een dakkapel in zijn bek en rukt die los van het huis. Het is een akelig gezicht, een roofdier dat zijn prooi aan stukken scheurt. Je kijkt zomaar in de ingewanden van ‘Anna’s Hoeve’. Pijnlijk.

‘O nee’, roept een ploeggenoot die verderop langs de Amstel woont. ‘Dat mooie huis!’
‘Daar gaat er wéér een,‘ zuchten we tegen elkaar. Wéér inderdaad, want begin januari zagen we iets vergelijkbaars: Tussen twee grote villa’s vlakbij het Kalfje, wordt een zwartgeblakerd huis ook met een shovel afgebroken. Als ik er twee dagen later weer langs roei, is het huis van de aardbodem verdwenen, alsof het er nooit gestaan heeft. Dezelfde ploeggenoot weet te vertellen dat de laatste bewoonster van dit huisje een oude dame was, maar dat het al een tijdje leegstond. Op oudejaarsavond, paar dagen voordat we erlangs roeien, is het afgebrand, zomaar. Hoe vliegt een oud huis waar niemand in woont in brand, vragen we ons af. Scheelt wel weer sloopwerk natuurlijk, want dat was blijkbaar toch al het plan.

Kaart met percelen langs de Amstel. Ingetekend staat de hofstede Kostverloren. Collectie Stadsarchief Amsterdam. Beeldarchief onderzoek: Maarten Helle.

Op internet ga ik op zoek naar de achtergrond van beide huizen. Over Anna’s Hoeve (gebouwd rond 1922) is niet zoveel te vinden, behalve dat het in 2018 is verkocht voor ruim 3 miljoen. Als ik de stijlvolle foto’s van het interieur zie, snap ik nog minder dat het is afgebroken. Over het afgebrande huis (nummer 165) kom ik des te meer te weten: tot 2016 had het huis de status van rijksmonument, bekend onder de naam ‘Hoeve Sloterdijk’. Bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed was het bekend als een ‘in oorsprong waarschijnlijk een 17e-eeuwse boerderij’ met ‘een 19e-eeuwse zomerhuis met roosvenster in de topgevel’.

Deze monumentenstatus is opgeheven – op verzoek van de eigenaar – omdat er zodanig aan het huis was verbouwd dat er nauwelijks meer een oorspronkelijk steen meer te bekennen viel, lees ik in een advies van de Raad voor Cultuur. Hé, Ik dacht dat het verbouwen van rijksmonumenten aan strenge regels gebonden was, maar je kan blijkbaar je monument zo ‘onderhouden’, dat het op een gegeven moment geen monument meer is. En dan staat blijkbaar niets de sloop meer in de weg. Wonderlijk, die vastgoedwereld.

Het huis Kostverloren aan de Amsteldijk-Noord te Amstelveen, 1630. Collectie Stadsarchief Amsterdam. Beeldarchief onderzoek: Maarten Helle.

De plek van Hoeve Sloterdijk kent echter een nog langere geschiedenis van bouw, brand, herbouw, sloop en nieuwbouw. Rond 1500 stond daar een klein kasteeltje, ‘Huis Kostverloren’, gesticht door de Amsterdamse schout Jan Banninck. Het kreeg die naam omdat het gebouw regelmatig verzakte in de zompige bodem: alle gemaakte kosten waren bij voorbaat verloren.

Het was een kasteeltje waar waarschijnlijk echte ridders rondwaarden want ‘de aanwezigheid van een paardenbot, een ruiterspoor en een haakbus [soort vuurwapen] uit de oudste bewoningsperiode van Kostverloren lijkt wel te wijzen op een riddermatig karakter,’ staat te lezen in het archeologisch onderzoeksrapport uit 1994. Ridders te paard langs de Amstel, mooi beeld!

Het huis Kostverloren en de naastgelegen boerderij door Claes Jansz Visscher (1587-1652). Collectie Stadsarchief Amsterdam. Beeldarchief onderzoek: Maarten Helle.

Halverwege de zeventiende eeuw brandde het kasteeltje af, alleen de toren bleef overeind. Het huis werd later opnieuw opgebouwd. Wat leuk is dat er diverse schilderijen van het kasteeltje zijn, vooral van de kenmerkende toren, onder andere van Rembrandt, Jacob van Ruisdael en Claes Jansz Visscher. In 1822 verdween huis Kostverloren echter in zijn geheel onder de slopershamer. Hoeve Sloterdijk is gebouwd op of vlak naast de restanten van dit kasteeltje. Een voormalige eigenaar had ooit het plan om dit kasteel te herbouwen, maar daar is het niet van gekomen.

Bouwen, verbouwen, afbranden, slopen en iets nieuws bouwen is van alle tijden, zeker op deze plek. Het slopen van een ‘monument’ past hier bijna in een traditie! Gelukkig staan er nog wel wat mooie oude huizen en boerderijen langs de Amstel, maar wat zorgen maak ik me wel over het tempo waarin dit cultureel erfgoed verdwijnt.

Dit artikel is in 2019 verschenen in De Landtong, clubblad van Roeivereniging Willem III te Amsterdam.

Tekst: Florrie van der Kamp

Publicatiedatum: 15/05/2020