Liefde van Toen

Op een koude dag in januari spreekt de redactie van ONH met Mark Traa, een bekend journalist voor het populaire tijdschrift Quest. Aanleiding voor het telefonisch interview is het succes van zijn Instagram account ‘Liefde van Toen’, waarop hij historische contactadvertenties plaatst die hij tegenkomt in Delpher.

Er staan inmiddels ruim 1500 advertenties op zijn Instagram account. Traa heeft er al duizenden gezien, maar alleen de meest opvallende plaatst hij op Instagram. Voor zijn werk schrijft hij vaak artikelen over geschiedenis en zoekt daarbij citaten in Delpher. Tijdens een onderzoek stuitte hij per toeval op de kleine liefdesoproepen. De mooie vormgeving en het prachtige taalgebruik van de advertenties trokken zijn aandacht.

Hij kwam er al snel achter dat halverwege de negentiende eeuw er talloze van dit soort oproepen werden geplaatst. De verhalen lopen uiteen van mensen die een ander zoeken, over een ontmoeting op straat, een partner die is weggelopen of een afspraakje die niet is komen opdagen. Ze probeerden via een krantenadvertentie een ontmoeting te regelen, hun liefde te verklaren of lieten weten dat de liefde over was.

Het zoeken naar de advertenties is volgens Traa een uit de hand gelopen hobby en uitermate geschikt ‘voor de stille uurtjes op de bank’. Het blijkt namelijk best een kunst om in Delpher te zoeken op de taal van toen. Want welke woorden zouden onze voorouders hebben gebruikt?

Wie schrijft die blijft…

De advertenties waren per definitie anoniem. Het waren geheime berichten tussen twee personen. Ze gebruikten intialen, koosnaampjes en codewoorden. Slechts een enkele keer wordt een naam voluit geschreven. Verder onderzoek naar deze personen heeft tot nu toe niet geleid tot een fantastisch verhaal of drama. Een enkele keer is de communicatie tussen twee individuen geheel te volgen via de krant. Meestal hebben ze elkaar na twee of drie berichten op een andere manier ontmoet.

De krant bood (aanstaande) geliefden ook een mogelijkheid om via een ‘officieuze’ weg met elkaar in contact te komen. Een man liet via een advertentie weten dat er een poste restante-brief op een vrouw lag te wachten: bij een kiosk, boekwinkel of postkantoor. De brief had ter herkenning een code: initialen, een naam of codewoord, bijvoorbeeld ‘Lentebloempje’. Door in de winkel de code te noemen kreeg de vrouw haar brief mee. Zo konden posterijen worden omzeild en geheime minnaars elkaar schrijven. In de praktijk ging het regelmatig mis met deze afhaalbrieven. Het was dan ook maar de vraag of de persoon in kwestie de advertentie überhaupt wel had gezien.

Geheime ontmoetingen

Het is voor ons moeilijk voor te stellen dat er van één advertentie zoveel kan afhangen. In die tijd stond je gewoon te wachten in de hoop dat je geliefde het bericht in de krant had zien staan. Zo niet, dan kon er weken voorbijgaan voordat er een nieuwe date gemaakt kon worden.

Tegenwoordig hebben we de keuze uit Whatsapp, Tinder, Facebook en talloze datingwebsites. Er wordt daarom op Instagram vaak lacherig gedaan over de wanhopige oproepen uit het verleden. We mogen niet vergeten dat alle mensen die een advertentie hebben geplaatst ook echt geleefd hebben. Zij hadden net als wij hun eigen dromen, wensen en verlangens. Het plaatsen van een contactadvertentie was dikwijls de enige mogelijkheid om met een ander in contact te komen.

De benadering van de liefde was ook anders dan tegenwoordig. In vroegere tijden was het huwelijk niet alleen een romantische verbinding maar een zakelijke overeenkomst. In die tijd was dat heel gewoon. Het was niet de bedoeling dat je met iemand trouwde die armer was dan jij. De sociale klasse en religieuze afkomst werden bijna altijd vermeld. Opvallend zijn de advertenties van mannen, dikwijls weduwnaars, die een huishoudster zochten die bij ‘wederzijdse sympathie’ kon uitgroeien tot huwelijkspartner.

Door de komst van nieuwe transportmiddelen, zoals de trein, tram en fiets, kwamen mensen voor het eerst hun dorp uit. Daardoor werd het makkelijker om meer mensen te ontmoeten. Er verschenen talloze oproepen in de krant van mensen die elkaar in het voorbijgaan waren tegengekomen. Helaas had de ‘vrouw met groene hoed’ uit de tram vaak geen idee wie precies die ‘man in bruine overjas’ was geweest. Mocht het dan toch tot een afspraakje komen, dan werd er naast een ontmoetingsplek ook een herkenningsteken afgesproken, zoals de bekende bloem in de revers.

De goede smaak

Maar wat vonden tijdsgenoten eigenlijk van deze advertenties? Veel tijdschriften en (spot)prenten steken de draak met de contactadvertenties. Het maken van afspraakjes via een krant getuigde duidelijk niet van een goede smaak. We moeten echter niet vergeten dat het hier gaat om een nieuw medium en een nieuw verschijnsel wat in het begin argwanend werd gadegeslagen.

In het tijdschrift ‘Vaderlandsche Letteroefeningen’ uit 1837 wordt er een studentengrap beschreven waarbij ze ‘(…) in de Haarlemsche Courant op zeer aannemelijke voorwaarden te vragen eene jufvrouw van gezelschap. Men zou zich dan onder gefrankeerde brieven moeten adreseren bij den eenen of anderen boekverkoper. De antwoorden, die wij hierop te gemoet zagen, zouden, meenden wij, ons stof genoeg tot lagchen geven.’

De houding tegenover deze persoonlijke oproepen in de krant lijkt in honderd jaar weinig veranderd te zijn. In het etiquette boek ‘Hoe hoort het eigenlijk?’ uit 1939 schrijft auteur Amy Groskamp-ten Have over advertenties in de krant: ‘De goede smaak eischt, dat men zich zooveel mogelijk onthoude van gevoelsontboezemingen in advertenties. De advertentiepagina van een krant is niet de plaats om van persoonlijke gezindheid blijk te geven.’

Liefdesverklaringen in Noord-Hollandse Kranten

In Noord-Holland werden de meeste contactadvertenties geplaatst in het Nieuws van den Dag (één van de voorlopers van de Telegraaf) de Haarlemsche Courant en het Algemeen Handelsblad. Het Algemeen Handelsblad was een liberaal Amsterdams dagblad dat in 1828 werd opgericht. Enkele jaren later, op 14 maart 1870, verscheen in dezelfde stad het eerste nummer van Het Nieuws van den Dag. De Opregte Haarlemsche Courant is het oudste nieuwsblad wat nu nog steeds verschijnt (Haarlems Dagblad) en werd voor het eerst uitgegeven op zaterdag 8 januari 1656.

Contactadvertenties werden met name geplaatst in grote steden, je vindt ze bijvoorbeeld niet in kranten uit Limburg of Brabant. Het was ondenkbaar om contactadvertenties te plaatsen in christelijke kranten, aangezien God bepaalde wie je geliefde werd. Het was not done om zelf op zoek te gaan. Laat staan advertenties te plaatsen die draaide om overspel.

Traa is nog geen contactadvertentie tegengekomen die kan leiden naar mensen van nu. Hoe bijzonder zou het zijn als je voorouders elkaar op deze manier hebben gevonden. De administratie van Nederlandse kranten is helaas niet bewaard gebleven. Dat is jammer, want dan zouden we kunnen herleiden wie de opdracht had gegeven en wie de advertentie had betaald. Heel soms komt Traa in Delpher een krantenpagina tegen waar iemand van de administratie in de kantlijn met potlood een naam heeft geschreven, bijvoorbeeld ‘advertentie van meneer Jansen’.

Er is nog maar weinig onderzoek gedaan naar de historische contactadvertenties. Sinds kort heeft Traa contact met een Nijmeegse onderzoeker die registreert hoeveel advertenties er per krant zijn geplaatst. Als het aan Traa ligt komt er een vervolg op ‘Steeds blijf ik u beminnen’ in de vorm van een uitgebreider boek over de geschiedenis van de contactadvertentie en hofmakerij aan het einde van de negentiende eeuw. We kijken er naar uit!

Tekst: Judith van Amelsvoort. Met dank aan Mark Traa.

Instagram account: Liefde van Toen. Oproepen van minnaars, geliefden en zoekenden in de krant (1840-1940). Verzameld door Mark Traa uit Delpher.nl. Contact: liefdevantoen@gmail.com.

Bronnen:

Mark Traa, Steeds blijf ik u beminnen. Liefdesoproepen uit vervlogen tijden, 2017, ISBN: 9789029091831

Amy Groskamp-ten Have, Hoe hoort het eigenlijk?, 1939. Bron: Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL)

Vaderlandsche Letteroefeningen(tijdschrift), 1837, p.727. Bron: Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL)

Publicatiedatum: 08/02/2021