Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Kennemerland: middeleeuwers in de Kennemerduinen

Boswachter Coen van Oosterom raapt in 2003 een paar potscherven op bij Groot Olmen in de Kennemerduinen bij Overveen. Die vondst leidt tot de ontdekking dat er daar in de vroege middeleeuwen mensen woonden. Het zand slokte alles op.

Archeologische vondsten uit de vroege middeleeuwen

De vondst van Van Oosterom in de Kennemerduinen had grote gevolgen. Een paar jaar later legde archeologisch onderzoek op die plek de meest fantastische vondsten bloot uit de vijfde tot negende eeuw n.Chr. Zo kwamen plattegronden van huizen uit verschillende periodes tevoorschijn. Compleet met haardplaatsen en een trappelzone voor vee bij de stalingang van het huis. Ook karrensporen werden blootgelegd. En potscherven, botresten van huisvee en akkerlagen met ploegsporen.

Het skelet van 'Hilde'.

Het skelet van ‘Hilde’. Beeld: Collectie Provinciaal Archeologisch Depot.

Unieke vondsten, want van de vroege middeleeuwen zijn maar weinig sporen ontdekt. Vondsten uit de 8e en 9e eeuw zijn zeldzaam; vondsten uit de 7e eeuw erg zeldzaam; vondsten uit de 6e eeuw extreem zeldzaam. En uit de 5e eeuw zijn in West-Nederland nog nooit eerder zulke mooie ontdekkingen gedaan. Bijzonder is ook dat één van de huisplattegronden opvallend groot is: 31 bij 6 meter. Zo’n grote huisplattegrond is maar één keer eerder aangetroffen, in Noord-Duitsland.

Voetafdrukken uit de ijzertijd, omgeving Heemskerk.

Voetafdrukken uit de ijzertijd, omgeving Heemskerk. Collectie Archeologische Werkgemeenschap Heemskerk. Beeld: Cultureel Erfgoed Noord-Holland.

Eerste bewoners van de Kennemerduinen

De gevonden resten waren verborgen onder het zand van de Kennemerduinen. Het duinlandschap bestaat nog maar zo’n 1000 jaar. Vanaf ongeveer de 9e eeuw n.Chr. stoof zand over het gebied. Onder het zand is het oude landschap voor een belangrijk deel intact gebleven.

De eerste bewoners verschenen daar al duizenden jaren geleden. Toen ontstonden aan de kust voldoende droge zandplaten om op te leven. Duinen waren er toen nog niet. ‘Friezen’ of ‘Oude Friezen’: zo worden deze bewoners aangeduid vanaf een eeuw of twee voor de jaartelling. In de vroege middeleeuwen was het gebied relatief dichtbevolkt. Maar het duurde lang voordat er aanzienlijke sporen van deze eerste bewoners werden gevonden in Kennemerland. Lange tijd bestond daardoor zelfs twijfel of er vóór de middeleeuwen überhaupt wel mensen hadden gewoond. De recente opgravingen in de Kennemerduinen hebben dat nu echter onomstotelijk bevestigd.

Het Castellum Flevum bij Velsen, tekening door Rob van Eerden.

Het Castellum Flevum bij Velsen, tekening door Rob van Eerden. Beeld: Claudia Dekkers, Gaston Dorren en Rob van Eerden, Het land van Hilde. Archeologie in het Noord-Hollandse kustgebied, Haarlem/Utrecht 2006.

Friezen in Kennemerland

De kuststreken aan de Noordzee vormden in de vroege middeleeuwen een koninkrijk: ‘Frisia’. Het koninkrijk bestond waarschijnlijk uit meerdere Friese rijkjes. In de periode tussen de jaren 650 en 750 bereikte Frisia zijn grootste omvang. Het bestreek toen het kustgebied tussen het huidige Brugge in België en de Duitse rivier de Wezer.

De boerderijen in het Kennemerland moeten in die tijd onder een lokale Friese adellijke heerser zijn gevallen. Bij Velsen zijn in ieder geval de resten van een voornaam landgoed aangetroffen. De vroege middeleeuwen vormden een dynamische periode. Na de val van het Romeinse Rijk in de derde eeuw bloeide de handel in Noordwest-Europa weer op. De Friezen onderhielden een enorm handelsnetwerk rond de Noordzee: van Engeland tot Zuid-Duitsland en van Bretagne in Frankrijk tot Oost-Zweden. Ze vervoerden van alles. Wol, huiden, zout, walrusivoor, perkament en zelfs tot slaaf gemaakte mensen.

Ook de boerderijen die werden opgegraven in de Kennemerduinen waren verbonden met dit handelsnetwerk. De bevolking maakte niet meer alles zelf, maar gebruikte producten uit andere gebieden. Archeologische vondsten tonen aan dat vooral aardewerken potten uit het Duitse Rijnland populair waren.

Kaart van het baljuwschap Kennemerland, eind 17e eeuw.

Kaart van het baljuwschap Kennemerland, eind 17e eeuw. Beeld: Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland.

Hilde: een vroege bewoonster van Kennemerland

‘Hilde’ was een van de vroege bewoners van Kennemerland. We weten slechts een paar dingen van haar. Zij leefde in de tweede helft van de 4e eeuw en stierf tussen haar 24ste en 30ste levensjaar. Hilde werd gevonden tijdens opgravingen in 1995 en 1996 bij Castricum, toen de wijk Oosterbuurt werd uitgebreid. Archeologen planden zes weken bodemonderzoek, maar het werden negen maanden. De 6000 vierkante meter die de archeologen onderzochten, bleek afgeladen met resten uit de eerste eeuwen n.Chr. Zo vonden ze aardewerk, greppels, waterputten, resten van boerderijen, akkers en een grafveld met skeletten, zelfs van baby’s.

Reconstructie van Hilde aan de hand van haar skelet.

Reconstructie van Hilde aan de hand van haar skelet. Beeld: Claudia Dekkers, Gaston Dorren en Rob van Eerden, Het land van Hilde. Archeologie in het Noord-Hollandse kustgebied, Haarlem/Utrecht 2006, foto Rob van Eerden.

Hilde was het eerste skelet dat de archeologen vonden. Ze kreeg de naam Hilde, een naam typisch voor vrouwen uit haar tijd. Hoe Hilde aan haar einde kwam is een mysterie. Ze is op een vreemde manier begraven. Niet in een grafveld, maar op een afgelegen plek. Ook lag ze in een vreemde houding: liggend op haar buik in een kuil, met haar handen onder haar bekken. Haar kleding was vergaan, maar ze droeg nog wel een mooie halsketting van kralen van glaspasta gevuld met goudfolie. Slachtoffer van een roofoverval was ze dus niet. Maar waaraan is ze dan overleden? Ziekte, moord of is ze misschien geofferd?

Gouden sieraden gevonden in de Velserbroekpolder.

Gouden sieraden gevonden in de Velserbroekpolder. Beeld: Collectie Provinciaal Archeologisch Depot.

Tegenwoordig zijn deze vondsten te vinden in het toepasselijk genaamde Archeologisch Huis van Hilde te Castricum. Hier bevindt zich tevens het Archeologisch depot van de Provincie Noord-Holland.

Publicatiedatum: 25/11/2010

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.