Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Kenau

De uitdrukking 'kenau' werd in de jaren zeventig geleidelijk een geuzennaam voor een sterke en onafhankelijke vrouw, maar menig woordenboek heeft het nog over een 'bazig manwijf', een vrouw die zich onvriendelijk en zogenaamd 'onvrouwelijk' gedraagt. De naam gaat terug tot in de zestiende eeuw, toen de zeer mannelijke vrouw Kenau Simonsdochter Hasselaer, zich heldhaftig inzette tegen Alva's leger tijdens het Beleg van Haarlem.

Maar waar komt de uitdrukking vandaan? En hoe heeft de heldenstatus plaats gemaakt voor de negatieve bijklank van ‘manwijf’, terwijl menig vrouwencafé of zelfverdedigingcursus voor meisjes ‘kenau’ tegenwoordig als geuzennaam gebruikt?

KenauKenau. Pen- en potloodtekening van ‘Kenau’. Beeld: Liza Koppenrade.

Moedighe mannin

Noord-Holland heeft haar eigen ‘300’ legende. Koning Leonidas van Sparta stond met een leger van driehonderd man in de bergen bij Thermopylae tegenover de Perzen onder leiding van Xerxes I en de Haarlemse Kenau Simonsdochter Hasselaer zou volgens de overlevering, driehonderd vrouwen hebben aangevoerd in de strijd tegen Alva’s leger. Een van Nederlands beroemdste geschiedschrijvers uit de Gouden Eeuw, P.C. Hooft, sprak in zijn ‘Nederlansche historiën’ van 1642 van een zogenaamde ‘moedighe mannin’ die niet schroomde om in vrouwengewaad met spies, geweer en degen tegen de vijand te keer te gaan. Onder andere door Hooft is Kenau de geschiedenis ingegaan als dappere en onverschrokken aanvoerster van de Haarlemse vrouwen. Er waren ook allerlei bronnen die in meer algemene termen spraken van de inzet van de vrouwen in Haarlem bij de verdediging tijdens het beleg.

Er zijn echter geen concrete aanwijzingen voor Kenau’s optreden in het Haarlems beleg tussen december 1572 en juli 1573, waardoor vele historici het heldhaftige verhaal van Kenau afdoen als ‘slechts’ een legende. Hooft publiceerde zijn historiën bijvoorbeeld pas zeventig jaar ná het bewuste beleg van Haarlem en moest zelf tijdens het beleg nog geboren worden. In 2001 pleitte historicus Els Kloek ervoor de overlevering van Kenau serieuzer te nemen. Volgens haar zijn er wel degelijk tekenen die erop wijzen dat de Haarlemse vrouwen, waaronder Kenau, actief deelnamen aan de verdediging van de stad.

Scheepsbouwster

Kenau Simonsdochter werd in 1526 in een vooraanstaande Haarlemse familie geboren en trouwde met een scheepsbouwer, met wie ze vier kinderen kreeg. Haar man overleed in 1562, waarop zij de scheepswerf zelfstandig voortzette; iets wat niet abnormaal was destijds. Er zijn misschien geen concrete aanwijzingen voor het verhaal dat Kenau Alva de hoed van het hoofd zou hebben geschoten, maar wel staat vast dat ze tijdens het beleg van Haarlem hout leverde aan het Haarlemse stadsbestuur. Ook zou ze hebben geholpen bij het herstel van beschadigde verdedigingswerken.

Toen Haarlem in juli 1573 door Alva werd veroverd, was Kenau naar het Zeeuwse Arnemuiden gevlucht. Zes jaar later keerde ze terug, pakte ze het werk op de scheepswerf weer op en begon een proces tegen het stadsbestuur, dat haar nooit voor het geleverde hout had betaald.

Heldin of slechte naam?

Als eigenzinnige en strijdlustige zakenvrouw vocht Kenau in de loop van haar leven heel wat conflicten uit voor de rechter, wat mogelijk verklaart waarom ze naderhand een slechte naam kreeg. Ze liet zich niet bepaald de kaas van het brood eten, waardoor zij en haar naam een reputatie kregen van bikkelhard, hardvochtig, hebzuchtig en volhardend. Er werd bovendien gedacht dat Kenau en haar dochters een gevaar voor mannen in de directe omgeving waren.

Ondanks dat bleef ze in vele verhalen, pamfletten en in de overlevering daarvan, een heldin in de strijd om Haarlem. Maar deze heldenstatus werd in de negentiende eeuw in twijfel getrokken door verscheidene historici, die bij gebrek aan bewijs stelden dat het om een aangedikt verhaal ging en niet om de realiteit. Dit deed de naam ‘Kenau’ ook niet veel goeds en naderhand kreeg de negatieve associatie met een potige vrouw met haar op de tanden.

Geuzennaam

Tegenwoordig wordt Kenau’s reputatie als strijdbare verdedigster weer enigszins hersteld. Ze kreeg uiteindelijk twee standbeelden, waarvan je er één bij de Amsterdamse Poort in Haarlem kunt bewonderen. Er zijn straatnamen en instituten naar de dappere scheepsbouwster vernoemd en in 2014 kwam de speelfilm ‘Kenau’ uit.

Kenau zelf kwam in 1588 nooit meer terug van een reis naar Noorwegen om hout in te kopen. Volgens haar dochters werd haar schip op onderweg overvallen door zeerovers, maar ook hier is nooit bewijs voor gevonden.

Auteur: Liza Koppenrade

Bronnen

  • Wie was Kenau? Uit: Els Kloek, Kenau. De heldhaftige zakenvrouw uit Haarlem (1526-1588)
  • Kenau Simonsdr. Hasselaer
  • Etymologiebank, Kenau
  • Kenau Simonsdochter Hasselaer: strijdbaar en vastberaden

Publicatiedatum: 16/06/2016

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.