Natuurlijk willen we dit stuk meteen beginnen met de stolp. Drie vierkanten! En open zicht in deze geweldige stolpkathedraal waar het lijkt alsof de koeien net de grup hebben verlaten. De sticker “Boeren zijn er als de kippen bij”, zit nog op de deur. Toch doen we dit bijzondere landgoed tekort als we het alleen maar over stolpboerderij Nijenburg hebben in deze Binnenkijker. Want de buitenplaats telde nog vier andere stolpboerderijen; boerderijencomplex Noord-West bestaat uit een witte stolpboerderij (achttiende eeuw) en een kleinere stolp als knechtswoning (ca. 1900). Boerderij Cranenbroek uit 1755, ook wel Vredenoord genoemd en Kennemerstraatweg 280, een enkele stolp uit 1755 gebouwd op de plek van een zeventiende-eeuwse voorganger.

Engelse landschapsstijl

En dan hebben we het nog niet eens over alle andere gebouwen op deze bijzondere complete buitenplaats. Een portierswoning en tuinmanswoning, een koetshuis, een varkensschuur en natuurlijk het imposante hoofdgebouw. In de achttiende eeuw werd de formele, geometrische tuinaanleg gerealiseerd, met lange zichtassen, waaronder één die het huis in de kijker zet tijdens de zonsondergangen van 21 juni. In de negentiende eeuw werden de tuinen en het parkbos heringericht in de Engelse landschapsstijl. De parktuinen bevatten nog steeds vele elementen uit de achttiende en negentiende eeuw, waaronder de spiegelvijver, de Kattenberg met een monumentale linde en het tuintheater de Comédie. Bovendien heeft Nijenburg een deels ommuurd terrein met moestuinen en boomgaard met appel, peer, kers, pruim en moerbei.

Buitenplaats Nijenburg

Gerard van Egmond (1576–1636) van de Nijenburg bouwde in het begin van de zeventiende eeuw het eerste Nijenburg. De naam was overgenomen van het kasteel Nieuwburg boven Alkmaar en gaf de buitenplaats extra cachet, maar waarschijnlijk was de verschijningsvorm van Nijenburg eenvoudig, zoals andere zeventiende-eeuwse buitenplaatsen in de duinstrook. De ‘groote woninge’ van Gerard was al een ruïne toen Jan van Egmond van de Nijenburg (1618-1712) deze liet vervangen door een buitenplaats in de trant van het Hollands Classicisme. De omvorming van de Nijenburg tot een moderne buitenplaats, omgeven door een parkaanleg met zichtassen, was uiteindelijk het werk van drie generaties. Nijenburg bleef eeuwenlang in bezit van de families Van Egmond en Van Foreest.

Eigendom van Natuurmonumenten

Toen de mannelijke lijn van de Van Egmond van de Nijenburg in de achttiende eeuw uitstierf, ging de erfenis over naar de Van Foreesten. In 1966 kwam het huis met bijbehorend bos in handen van Natuurmonumenten. Enkele jaren later werden ook de boerderijen toegevoegd. In 2004 gingen het landhuis en koetshuis in erfpacht over naar de Vereniging Hendrick de Keyser, maar stolpboerderij Nijenburg is tot de dag van vandaag bezit van Natuurmonumenten. Er werd tot 2009 nog geboerd en er wordt al enige tijd onderzocht wat de beste herbestemming kan zijn. Om iedereen een kijkje te gunnen, gooide Natuurmonumenten afgelopen Open Monumentendag beide dorsdeuren open voor publiek en dat lieten wij ons geen twee keer zeggen!

Constructie van de stolpboerderij

Want zelfs vanaf de A9 parelt Nijenburg je al tegemoet. Het robuuste dak is van verre te zien en als je er voor staat zie je nog beter hoe indrukwekkend de stolpboerderij is. De boerderij heeft twee dorsdeuren die aan voor- en achterzijde uitnodigend openstaan. Binnen kijk je direct tegen de majestueuze gebinten aan. In het midden het oudste vierkant en aan beide zijden de uitbreidingen van ongeveer begin 1900. Want gemeentelijk monument Nijenburg heeft als bouwjaar 1900 maar de oorspronkelijke stolpboerderij stamt van voor 1832. Dit is goed te zien op de kadastrale minuutplannen van 1832 waar Nijenburg op dezelfde plek stond als enkele stolpboerderij met de dors aan de andere zijde. Het zal ons niet verbazen als het oudere vierkant in de constructie afkomstig is uit deze boerderij maar dat vergt nader onderzoek.

De laatste verbouwing

Na de uitbreiding naar drie vierkanten kan het niet anders zijn dat Nijenburg een nog productievere boerderij moet zijn geweest. De laatste grote verbouwing stamt uit 1980 waarbij met name het woonhuis bijna geheel herbouwd is. De aanpassingen aan de schuur met stalen versterking en de hooizolder stammen ook uit deze tijd. De grup is uitgerust met een geavanceerd afvoersysteem. Met een ketting met schoepen werd de mest automatisch naar de mestkuil achter de stolp getransporteerd. Een bezoeker uit Heiloo weet te vertellen waar welke dieren stonden en glundert bij de herinnering aan hoe hij hangend aan een touw als jongetje het hooi in zwiepte.

Toekomstplannen

Tijdens deze openstelling is het razend druk met buurtbewoners die de stolpboerderij van vroeger kennen en nieuwe bezoekers die de boerderij graag eens van binnen wilden zien. Aan de tafels naast de zwartgeteerde darsweeg is het een komen en gaan van geïnteresseerden die vaak even blijven plakken voor een praatje met de boswachter Communicatie en Beleven; Mariska of een vrijwilliger van het team van Natuurmonumenten. Bezoekers willen graag alles weten over de boerderij maar ook over de toekomstplannen. Want de herbestemming staat al enige tijd op stapel.

Het voornemen van Natuurmonumenten is om van boerderij Nijenburg een eetgelegenheid met vergadermogelijkheden te maken. De boerderij, het erf en ook de tuinmanswoning en de kapschuur maken deel uit van dit plan. De kapschuur gaat fungeren als ruimte waar Natuurmonumenten bezoekers van Landgoed Nijenburg kan ontvangen. Daar worden educatieve activiteiten georganiseerd en het wordt het startpunt voor excursies. Er zijn verschillende bijeenkomsten geweest met buren, bewoners uit de omgeving, Vereniging Hendrick de Keyser, gemeente, ondernemers en experts en momenteel wordt het plan uitgewerkt tot een vergunningsaanvraag bij de gemeente We zijn benieuwd naar de nabije toekomst van boerderij Nijenburg.

Routes en rondleidingen

Het parkbos Nijenburg is vrij toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang. Via de website van Natuurmonumenten kunt u mooie wandel en fietsroutes vinden. Historische vereniging Heiloo organiseert regelmatig rondleidingen in het hoofdhuis Nijenburg. Kijk op hvheiloo.nl voor meer informatie.

Auteur: Anna Groentjes

Bronnen:

• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
• Historische Vereniging Heiloo
• Natuurmonumenten
• Noordelijke Pomologische Vereniging

 
Dit artikel is eerder verschenen in Magazine Vrienden van de Stolp, nummer 123, 2025,  Boerderijenstichting Noord-Holland.

Publicatiedatum: 25/12/2025