3 min

Meer dan zes eeuwen onveranderd

Dit weiland heet Oud Haerlem. Het is zo bijzonder omdat het er eigenlijk nog net zo bijligt als meer dan zes eeuwen geleden. Ongeveer honderd jaar lang heeft hier een slot gestaan. Het werd in 1248 gebouwd en in 1351 verwoest. Alle archeologische vondsten konden en kunnen dus vrij nauwkeurig gedateerd worden. Het verhaal over de geschiedenis van het terrein is nog lang niet compleet. Het terrein van slot Oud Haerlem, aan de Hoflaan in Heemskerk, is verklaard tot archeologisch rijksmonument en dat betekent dat de overheid de vindplaats zoveel mogelijk onaangetast in de grond bewaart. Mogelijk wordt er in de toekomst met nieuwe technieken onderzoek gedaan naar de resten die zich nog in de grond bevinden.

Restanten van het kasteel Oud Haerlem gezien vanuit de lucht, 2018. Foto: Ahaigh9877, via Wikimedia.

Sijmon van Haerlem

De eerste leenman van het kasteel heette Sijmon van Haerlem. Waarschijnlijk was hij afkomstig uit het nabij gelegen Haarlem, vandaar zijn achternaam die gelezen moet worden als ‘komende uit Haarlem’. Sijmon van Haerlem was ook (voor zover na te gaan) de eerste ambachtsheer van Heemskerk. Dat wil zeggen dat hij de ban van Heemskerk tot zijn bezittingen kon rekenen. Als ambachtsheer bezat Sijmon het vruchtgebruik en sprak recht over misdaden die in Heemskerk waren gepleegd. Hij oefende het dagelijkse bestuur uit. Na zijn dood werd zijn zoon Willem bezitter van kasteel en ambacht. Na Willem gingen de bezittingen over in handen van zijn neef, Jan van Bergen. Jan stierf in 1321 zonder directe afstammelingen en zo kwam het kasteel in het bezit van de toenmalige graaf van Holland, Willem III.

Verwoesting van het kasteel

In 1326 werd het kasteel verkocht aan Jan van Polanen onder voorwaarde dat de graaf het in geval van oorlog als vesting mocht gebruiken. Nadat graaf Willem IV kinderloos was overleden werd zijn neefje Willem op 12-jarige leeftijd door een aantal edelen uit Holland naar voren geschoven als de nieuwe graaf Willem V van Holland. Zijn moeder Margaretha was het hier niet mee eens. De edelen van Holland vielen uiteen in twee partijen. De zogeheten Hoeken die voor Margaretha waren en de Kabeljauwen die voor Willem waren. Jan van Polanen was voor Margaretha en dus werd zijn kasteel te Heemskerk in 1351 aangevallen en verwoest door Willem en zijn Kabeljauwen. Alles bij elkaar duurden de twisten bijna honderd jaar waarbij de strijd telkens weer oplaaide.

Bronsschat Oud Haerlem. De bronsschat bestaat uit zestien kannen, schalen en potten die ooit behoorden tot het tafel- en keukengerei van Jan II van Polanen.

Archeologisch onderzoek

Tot ver in de zeventiende eeuw waren er nog wel restanten van het kasteel te zien, zoals blijkt uit tekeningen van de ruïne uit de 17e en 18e eeuw. In 1938 werden, door een oplettende kolonel van de Nederlandse Luchtmacht, de verhogingen in het landschap opgemerkt. Hij maakte hiervan een melding bij de R.O.B. (Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek). Nog in datzelfde jaar voerde de kastelenkenner professor J.G.N. Renaud zijn eerste archeologische onderzoek op het voormalige kasteelterrein uit. Het onderzoek werd afgebroken door de dreiging van de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de oorlog kreeg men toestemming voor een tweede onderzoek. Er werd een aantal kijkgaten gegraven. In 1960 volgde eindelijk, in samenwerking met de Nederlandse Jeugdbond ter Bestudering van de Geschiedenis (N.J.B.G) een derde onderzoek, een echte opgraving. Tijdens dit archeologische onderzoek beperkten de onderzoekers zich tot de vermoedelijke voorburcht.

Bronsschat te zien in Huis van Hilde

Bijzonder was de vondst van zestien bronzen kannen, schalen en potten die ooit behoorden tot het tafel- en keukengerei van Jan II van Polanen. Hieruit blijkt de rijkdom van de eigenaar in 1351. Het grote publiek heeft de voorwerpen nog niet eerder kunnen bekijken. In Huis van Hilde, het archeologiecentrum dat begin 2015 zijn deuren opende in Castricum, is een tentoonstellingsruimte die aan de juiste klimaateisen voldoet en daar is de schat te bewonderen.

Publicatiedatum: 18/11/2014