4 min

Indigobakken op Curaçao

Voor het maken van de indigo kleurstof werd een systeem gebouwd bestaande uit drie bakken. Zo’n systeem van drie bakken werd aangeduid als een indigobak. Deze bakken werden gebouwd met de stenen die in de betreffende streek voorhanden waren. De meest indigobakken zijn gemaakt van kalksteen, maar er zijn ook indigobakken geconstrueerd van Knip formatie gesteente (Savonet). De binnenkant van de bakken kon bekleed worden met IJsselsteentjes. In ieder geval werden de doorlaatopeningen tussen de verschillende bakken gemaakt met IJsselsteentjes. De binnenkant van de bakken werd bedekt met een waterdichte pleisterlaag, gemaakt door kalkspecie te mengen met gemalen dakpannen.

Indigobak Klein St. Michiel.

Drie niveaus

De constructie van alle indigobakken is min of meer hetzelfde. De grootste bak staat op een hoger niveau dan de middelste bak en de laagste bak staat daar weer onder, zoals op de foto van de indigobak van Klein St. Michiel is te zien. Op deze manier kon het water van de bovenste bak in de middelste bak en daarna in de onderste bak lopen, wanneer dat nodig was. Enkele indigobakken op Curaçao hebben een of meer extra bakken aan de zijkant (San Sebastian, St. Michiel). Het doel van deze extra bakken is niet bekend. Misschien dat ze als tijdelijke opslag dienden om het proces te kunnen versnellen. Als er op een plantage erg veel indigo werd verbouwd, werd een tweede (Malpais) of soms zelfs een derde indigobak in de buurt gebouwd (Savonet). Indigobakken werden aangelegd op vrij grote afstand benedenwinds van het landhuis en in de buurt van water. Het proces produceerde volgens de beschrijvingen een behoorlijke stank en er was veel water nodig.

Van plant tot kleurstof

Curaçao heeft twee soorten indigoplanten, de indigofera tinctoria en de indigo suffruticosa. Beide planten zien er nagenoeg hetzelfde uit. Het belangrijkste verschil zit in de zaadpeulen. Bij de indigo suffruticosa zijn deze gebogen, terwijl de indigo tinctoria rechte peulen heeft. De plant op de foto is de indigo tinctoria (rechte peulen). Tijdens een van de speurtochten had ik enkele peulen van de indigoplant meegenomen en thuis uitgezaaid. De indigoplanten werden, toen ze groot genoeg waren, kort bij de grond afgesneden en in een rottingsbak onder water gestopt. Het rotten begon vanzelf.

Indigoplant in bak.

Slagbak

Het proces produceerde belletjes na ongeveer een dag. Bij een nieuwe bak had het wat meer tijd nodig. Ik heb het proces gedurende twee dagen laten plaatsvinden. Daarna heb ik het water in de slagbak laten lopen. Deze tweede bak heet de slagbak, omdat de vloeistof moet worden geslagen om er lucht in te brengen. De zuurstof in de lucht verbindt zich daardoor met de opgeloste kleurstof en vormt kleine korreltjes. De volgende stap is het laten bezinken van de korreltjes in de slagbak. Als het slaan goed is gebeurd, zou dit neerslaan snel moeten gaan. Voor de zekerheid heb ik het geheel ruim een dag laten staan. Vervolgens heb ik het water aan de bovenkant afgeschept met een emmer en over de rest van de tuin verspreid. De resterende vloeistof heb ik nog een dag laten staan in een emmer en daarna heb ik het geheel door een zakdoek gegoten. Die zakdoek kleurde direct zeer donkerblauw. Naarmate het water doorliep vormde zich een dikker wordende pasta in de zakdoek. Na een dag drogen hield ik een klein stukje indigo kleurstof over.

Eigen ervaring met eeuwenoud productieproces

Ik ben in staat geweest om het oude proces te reproduceren op een kleinere schaal. Ik kan daardoor bevestigen dat het proces inderdaad een onplezierige geur verspreidt, maar niet alleen als gevolg van het rotten in de eerste bak, maar ook tijdens het slaan van de vloeistof in de slagbak. Het proces is niet erg efficiënt. Er was één hele plant nodig om een klein bolletje indigo kleurstof van ongeveer 1,5 cm te produceren. Het duurde ongeveer 3 à 4 dagen. Bij de vroegere productie op grote schaal zullen de productieverliezen relatief kleiner zijn geweest. Maar in ieder geval heb ik kunnen vaststellen dat het proces werkt; nu heb ik waarschijnlijk het enige lokaal geproduceerde bolletje indigo kleurstof op het eiland. En ik kan nu uit eigen ervaring vertellen over dit vroegere Curaçaose productieproces.

Bolletje indigo kleurstof.

Tekst: John Dohmen

Zoals hierboven al gemeld is deze tekst gepubliceerd in het tijdschrift van de Vrienden van het Nationaal Archief in juni 2006.

Bronnen:

• NAAM heeft een beschrijving van dit proces door André Rancuret gepubliceerd op haar website; ook in het tijdschrift van de Stichting Vrienden van het Nationaal Archief van Curaçao is een beschrijving van het proces opgenomen.
• Het originele proces is beschreven in een in oud-Nederlands geschreven document ‘Brieven en Papieren van Curaçao en Onderhoorige Eilanden’ en dan meer specifiek in de ‘Memorie Om Indigo Zaat te planten, schoon te maken, te snijden, te slaan, en voorts tot Indigo te bearbeijden in manieren als volgt’. Dit memo is onderdeel van Band 204, folio 39 – 41. Een volledige bronvermelding volgt hierna: Nationaal Archief Den Haag (A.R.A.) 2e WIC toegang 01.05.01.02 inventaris nummer 204, folio 39 – 41, transcriptie door S. H. Vautier, mei 2006.
• Een uitgebreidere beschrijving van het hele proces is hier te vinden.

Publicatiedatum: 03/12/2014